ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ص:11

تاريخ انديشه اسلامى همراه فراز و فرودها و آكنده از تحول و دگرگونى ها و تنوع برداشت ها و نظريه هاست. در اين تاريخ پرتحول، فرقه ها و مذاهب گوناگون و با انگيزه ها و مبانى مختلفى ظهور نموده و برخى از آنان پس از چندى به فراموشى سپرده شده اند و برخى نيز با سير تحول همچنان در جوامع اسلامى نقش آفرينند. در اين ميان، فرقه وهابيت را سير و سرّ ديگرى است؛ زيرا اين فرقه با آنكه از انديشه استوارى در ميان صاحب نظران اسلامى برخوردار نيست، بر آن است تا انديشه هاى نااستوار و متحجرانه خويش را به ساير مسلمانان تحميل نموده و خود را تنها ميدان دار انديشه و تفكر اسلامى بقبولاند.

از اين رو، شناخت راز و رمزها و سير تحول و انديشه هاى اين فرقه كارى است بايستۀ تحقيق كه استاد ارجمند جناب آقاى على اصغر رضوانى با تلاش پيگير و درخور تقدير به زواياى پيدا و پنهان اين تفكر پرداخته و با بهرهِ مندى از

ص:12

منابع تحقيقاتى فراوان به واكاوى انديشه ها و نگرش هاى اين فرقه پرداخته است.

ضمن تقدير و تشكر از زحمات ايشان، اميد است اين سلسله تحقيقات موجب آشنايى بيشتر با اين فرقه انحرافى گرديده و با بهره گيرى از ديدگاه هاى انديشمندان و صاحب نظران در چاپ هاى بعدى بر ارتقاى كيفى اين مجموعه افزوده شود.

انه ولى التوفيق

مركز تحقيقات حج

گروه كلام و معارف

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

نشست ودرسش را در زمينه هاى مختلف؛ از قبيل: تفسير، فقه وعقايد گسترش داد. لكن به خاطر كج سليقگى وانحرافى كه داشت درصدد مخالفت با عقايد رايج مسلمين برآمد وبا تمام مذاهب رايج در آن زمان به مخالفت برخاست. فتوا ونظرات اعتقادى وفقهى اش براى او مشكل ساز شد. در جواب نامه ها وسخنان خود اعتقاداتش را كه با عقايد عموم مسلمين سازگارى نداشت -از قبيل تجسيم، حرمت زيارت قبور اوليا، حرمت استغاثه به ارواح اولياى خدا، حرمت شفاعت، حرمت توسل و. . . - ابراز مى كرد.

وقتى افكار وعقايد او به علماى عصرش رسيد با او به مخالفت برخاسته واز نشر آن ممانعت كردند.

ابن كثير - يكى از شاگردان ابن تيميه - مى گويد:

در روز هفتم شعبان مجلسى در قصر حاكم دمشق برگزار شد. در آنجا همه متّفق شدند كه اگر ابن تيميه دست از افكار باطلش برندارد او را زندانى كنند، لذا با حضور قضات او را به قلعه اى در مصر فرستادند. شمس الدين عدنان با او به مباحثه پرداخت. در آن جلسه عقايد خود را ابراز نمود. به حكم قاضى او را چند روز در برجى زندان نموده وسپس او را به زندان معروفى به نام «جبّ» منتقل ساختند. . .(1)

همچنين مى گويد:

در شب عيد فطر همان سال، امير سيف الدين سالار نائب مصر، قضات سه مذهب را با جماعتى از فقها دعوت نمود، به پيشنهاد آنان

ص:18

قرار شد كه ابن تيميه از زندان آزاد گردد؛ البته به شرطى كه از عقايد خود برگردد. كسى را نزد او فرستادند وبا او در اين زمينه صحبت نمودند ولى او حاضر به پذيرش شروط نگشت. سال بعد نيز ابن تيميه هم چنان در «قلعه الجبل» مصر زندانى بود، تا آنكه او را در روز جمعه ٢٣ ربيع الاوّل از زندان آزاد كرده ومخيّر به اقامت در مصر يا رفتن به موطن خود، شام نمودند. او اقامت در مصر را برگزيد، ولى دست از افكار خود برنداشت.

در سال ٧٠٧ه. ق باز هم به جهت نشر افكارش از او شكايت شد. در مجلسى ابن عطا بر ضدّ او اقامه دعوا كرد، قاضى بدر الدين بن جماعه متوجه شد كه ابن تيميه نسبت به ساحت پيامبر (ص) گستاخى مى كند، لذا نامه اى به قاضى شهر نوشت تا مطابق دستور شرع با او رفتار شود. با حكم قاضى دوباره به زندان رفت، ولى بعد از يك سال آزاد شد. در قاهره باقى ماند تا آنكه سال ٧٠٩ه. ق او را به اسكندريه تبعيد كردند. درآنجا هشت ماه توقف كرد وبعد از تغيير اوضاع، روز عيد فطر سال ٧٠٩ه. ق به قاهره بازگشت وتا سال ٧١٢ه. ق در آنجا اقامت داشت تا آنكه به شام بازگشت.(1)

ابن تيميه در سال ٧١٨ ه. ق در شام، كرسى تدريس وافتاء را بر عهده گرفت ودر آن جا نيز فتاوا وعقايد نادر خود را مطرح نمود. اين خبر به گوش علما وقضات ودستگاه حاكم رسيد، او را خواستند ودر قلعه اى به مدت پنج ماه حبسش نمودند. سرانجام روز دوشنبه، عاشوراى سال ٧٢١ه. ق از قلعه آزاد شد. پس از آزاد شدن تا سال ٧٢6ه. ق بر

ص:19

كرسى تدريس قرار داشت. باز هم به خاطر اصرار بر افكار خود ونشر آن، در همان قلعه سابق محبوس وتحت نظر قرار گرفت. در آن مدّت مشغول تصنيف شد، ولى بعد از مدتى از نوشتن ومطالعه ممنوع گشت، وهر نوع كتاب، قلم ودواتى كه نزد او بود، از او گرفته شد.(1)

يافعى مى گويد: «ابن تيميه در همان قلعه از دار دنيا رفت؛ در حالى كه پنج ماه قبل از وفاتش از دوات وكاغذ محروم شده بود» (2)

ص:20

وسپس بر حلب وموصل (65٧-66٠ه. ق) همان بلا را آورد كه بر بغداد وارد كرده بود.

ابن اثير مورخ مشهور اهل سنّت مى نويسد: «مصايب وارده بر مسلمانان از سوى مغول آن چنان سهمگين بود كه مرا ياراى نوشتن آنها نيست واى كاش مادر مرا نمى زاد» .

گفتنى است كه در طول سلطه مغول، فرستادگان سلاطين همواره مى كوشيدند با جلب نظر مغولان وهمدستى با آنان، امت اسلامى را از هر سو تار ومار كنند.

افزون بر اينكه مادر وهمسر هلاكو وسردار بزرگش در شامات (كيتو بوقا) مسيحى بودند.

و همچنين اباقاخان (66٣ - 6٨٠ه. ق) فرزند هلاكو با دختر امپراتور روم شرقى ازدواج كرد وبا پاپ وسلاطين فرانسه وانگليس بر ضد مسلمين متحد شدند وبه مصر وشام لشكر كشيدند.

و از همه بدتر (ارغون) نوه هلاكو (6٨٣ - 6٩٠ه. ق) به وسوسه وزير يهودى اش سعدالدوله ابهرى در انديشه تسخير مكه وتبديل به بت خانه افتاد ومقدمات اين دسيسه را نيز فراهم ساخت، كه خوش بختانه با بيمارى ارغون وقتل سعدالدوله آن فتنه بزرگ عملى نشد.

در چنين زمان حساسى كه كشورهاى اسلامى در تب وتاب اين درگيرى هاى ويرانگر مى سوخت ومسلمانان مورد حمله ناجوانمردانه شرق وغرب قرار گرفته بودند، ابن تيميه مؤسس انديشه هاى وهابيت دست به نشر افكار خود زد وشكافى تازه در امت اسلامى ايجاد كرد.

و با آنكه اسلام دينى است كه مردم را به دو اصل اساسى دعوت

ص:21

مى كند: يكى كلمه توحيد وديگرى توحيد كلمه ووحدت بين مسلمين و پيامبر اكرم (ص) در طول ٢٣ سال بعثت مردم را به كلمه توحيد وگفتن «لا إِلهَ إِلاَّ الله» والتزام به تبعاتش دعوت كرد. نيز همه را براى پيش برد اهداف اسلام به توحيد كلمه واتحاد فراخواند؛ زيرا در سايه اتحاد است كه مسلمين مى توانند بر مشكلات فائق آمده، راه نفوذ دشمنان را ببندند. خداوند متعال مى فرمايد: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا ؛ «همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد ومتفرّق وپراكنده نگرديد» . (آل عمران:103)

در جاى ديگر مى فرمايد: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة ؛ «همانا مؤمنين برادر يكديگرند» . (حجرات: ١٠)

لذا پيامبر اسلام (ص) بين اوس وخزرج، مهاجرين وانصار عقد اخوت بست. در عين حال مشاهده مى كنيم كه ابن تيميه به اين سفارش ها توجهى نكرده وبا ابداع افكارى بر خلاف عموم مسلمين -از صدر اسلام تا زمان خود- وتكفير آنان، سبب ايجاد اختلاف بين مسلمانان شد؛ خصوصاً با در نظر گرفتن وضع سياسى آن عصر؛ زيرا سرزمين هاى اسلامى از هر طرف مورد هجوم وغارت دشمنان سرسخت اسلام ومسلمانان قرار گرفته بود. در آن زمان كه مسلمين احتياج مبرمى به اتحاد ويك پارچگى داشتند، ابن تيميه با عناد تمام، شروع به نشر افكار خرافى وانحرافى خود نمود وهر كسى كه با افكار او مخالفت مى كرد او را به كفر وشرك وزندقه متّهم مى ساخت. بنابراين همراه با مريدانى كه پيدا كرده بود، سبب ايجاد اختلاف بين مسلمين گشت.

ص:22

ص:23

ص:24

حالى كه بر منبر جامع دمشق مردم را موعظه مى كرد. از جمله مطالبى كه گفت اين بود كه: خداوند به آسمان دنيا مى آيد همان گونه كه من از منبر پايين مى آيم. اين را گفت واز منبر پايين آمد.(1)

ص:25

ص:26

ص:27

اين حديث در صحيحين نيامده است، بلكه در آن، برخى از اهل حديث همچون ابن حزم وديگران طعن زده اند. ولى اهل سنّت همچون ابى داوود وترمذى وابن ماجه آن را روايت كرده وصاحبان مسانيد همچون امام احمد وديگران آن را نقل كرده اند. پس مطابق اصول شما از كجا اين روايات ثابت شده تا به آن احتجاج كنيد؟ وبر تقدير ثبوت، اين حديث از اخبار آحاد است.(1)

٣. او در باب فضايل عمر به كتاب ترمذى استناد مى كند، ولى هنگامى كه به روايات فضايل اميرالمؤمنين (ع) مى رسد، مى گويد: «ترمذى احاديثى را در فضايل على ذكر كرده كه بسيارى از آنها ضعيف است» (2)

او همچنين در جاى ديگرى مى گويد: «ترمذى احاديث متعدّدى را در باب فضايل على (ع) ذكر كرده كه در ميان آنها احاديث ضعيف، بلكه جعلى وجود دارد»(3)

او درباره حديث نبوى

« انا مدينة العلم وعلى بابها» مى گويد: «گرچه ترمذى آن را نقل كرده ولى از روايات جعلى به حساب مى آيد»(4)

4. او به احاديث احمد بن حنبل در كتاب «المسند» زياد احتجاج مى كند، ولى هنگامى كه مشاهده مى كند شيعه اماميه به برخى از احاديث آن احتجاج كرده مى گويد: «گاهى امام احمد واسحاق وديگران احاديثى را نقل مى كنند كه نزد خودشان ضعيف است» (5)

ص:28

ودر جايى ديگر مى گويد: «هر چه را كه احمد در مسند وغير مسند نقل كرده نزدش حجّت نيست»(1)

ونيز مى گويد: «مجرّد روايات احمد موجب نمى شود كه حديث صحيح بوده وعمل به آن واجب باشد» (2)

در نتيجه بايد گفت: آنچه موافق با هواى نفس ابن تيميه است حجت بوده وآنچه كه مخالف با هواى نفس اوست، ضعيف يا جعلى است.

5. او به روايات حاكم نيشابورى در «المستدرك على الصحيحين» زياد استدلال مى كند، ولى همين كه شيعه دوازده امامى به يك حديث اين كتاب كه درباره آن، حاكم تصريح به صحت بنابر شرط شيخين كرده وذهبى نيز در «تلخيص المستدرك» با او موافقت نموده، واستدلال مى كند، مى گويد: «سند آن ضعيف است»(3)

6. او در مواردى كه رأى ونظرش موافق با شهرستانى است به كلامش زياد اعتماد مى كند، ولى هر جا كه مطلبى از او مشاهده مى كند كه با رأى او موافق نيست، يا مايه تقويت شيعه اماميه است بر او هجوم برده و مى گويد: «شهرستانى خبرويّت ندارد» (4)

٧. او تفسير طبرى وابن ابى حاتم وبغوى را به جهت نقل رواياتى كه موافق با آراء ونظريات او است تمجيد كرده ولى در مواردى كه شيعه دوازده امامى به روايات آنان استدلال مى كند، مى گويد: «مجرد نقل

ص:29

يكى از اين افراد دليل بر صحّت روايت نمى شود. . . بلكه اين كتب، جمع كننده قوى و ضعيف، وجعلى ودروغى است» .(1)

ص:30

اين حديث با اين لفظ را بخارى از ابوهريره نقل نكرده بلكه طبرانى از ابى امامه نقل كرده است.

ب) ابن تيميه از ترمذى نقل كرده كه پيامبر (ص) فرمود:

« لولم ابعث لبعث عمر» ،(1)وآن را تقويت كرده وبه آن اخذ كرده است؛ درحالى كه اين حديث از ترمذى نقل نشده، بلكه ابن عدى آن را نقل كرده وسندش را به جهت وجود زكريا بن يحيى در طريق آن تضعيف كرده است.

ونيز ابن جوزى آن را در «الموضوعات» كه مختص به روايات جعلى است آورده است.

ج) او در كتاب «الزيارة» مى گويد: «عبدالله بن حسن بن حسين بن على بن ابى طالب شخصى را ديد كه رفت وآمد به طرف قبر پيامبر (ص) مى كند. . .» (2)، درحالى كه علماى رجال شخصى را به اين اسم نمى شناسند، وصحيح در آن حسن بن حسن بن حسين بن على بن ابى طالب (عليهم السلام) است، كه موصوف به حسن مثنّى است.

د) البانى بعد از تصحيح صدر وذيل حديث غدير مى گويد:

اين مطلب را كه دانستى حال بايد بگويم كه انگيزه من بر تفصيل دادن كلام درباره اين حديث وبيان صحت آن اين بود كه مشاهده كردم شيخ الاسلام ابن تيميه جزء اول اين حديث را تضعيف كرده وجزء دوم را گمان كرده كه باطل است، وبه نظر من، اين از مبالغه وتسريع او در تضعيف احاديث است قبل از آنكه طرق آن را جمع كرده ودر آن دقت كند. . .(3)

ص:31

ص:32

با اسرائيليات از احاديث، همانند تفسير آيات ١٨٩ تا ١٩٠ از سوره اعراف با قصه اسرائيلى وقبيح كه لايق شأن حضرت آدم وحواء٨ نيست از جمله خصوصيات اوست.(1)

د) او تفاسيرى كه دربردارنده احاديث ضعيف السند واسرائيليات بوده، ترجيح داده وبر آن اعتماد مى كند، ودر مقابل تفاسير ارزشمندى را كه آراى مخالف اعتقاد او در تجسيم وتشبيه را نقل كرده اند، يا اينكه آراء ومعتقدات شيعه دوازده امامى را ذكر كرده اند را رها مى كند، كه از قسم اول مى توان به تفسير طبرى به نام «جامع البيان» اشاره كرد واز قسم دوم مى توان تفسير كشّاف را نام برد(2)

ص:33

اگر كسى به شخصى كه از دنيا رفته بگويد: مرا درياب، مرا كمك كن، از من شفاعت نما، مرا بر دشمنم پيروز گردان، وامثال اين درخواست ها كه تنها خدا بر آن قادر است، اين ها از اقسام شرك است(1)

ودر جايى ديگر مى گويد: «اگر كسى چنين گويد بايد توبه كند وگرنه كشتنش واجب است» (2)

ص:34

ص:35

را مطالعه كند پى به اين مطلب خواهد برد؛ از باب نمونه: طبرى با سندهاى خود از ابن عباس در تفسير آيه: يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ ساقٍ (قلم:4٢) نقل كرده كه «ساق» در اين آيه به معناى شدّت است؛ زيرا عرب مى گويد: «كشف الحرب عن ساقها» ؛ يعنى جنگ شدّت گرفت.(1)ونيز آيه: وَ السَّماءَ بَنَيْناها بِأَيْدٍ (ذاريات:4٧) را به معناى «بنيناها بقوّة» گرفته است؛ يعنى دست را كنايه از قوّت گرفته است.(2)

ص:36

البانى بعد از نقل حديث «ولايت» مى گويد:

سند آن حسن است ورجال آن رجال ثقات، بلكه رجال شيخين مى باشند غير از اجلح كه همان ابن عبدالله كندى است كه در مورد او اختلاف شده است ابن حجر در «تقريب» مى گويد او شيعى و راستگو است.

آن گاه مى گويد:

اگر كسى بگويد: راوى اين شاهد شيعى است، وهمچنين در سند اصل حديث شيعى ديگرى وجود دارد كه جعفر بن سليمان است، آيا اين مسأله طعنى در حديث به حساب نمى آيد؟

او در جواب مى گويد:

هرگز؛ زيرا اعتبار در روايت به صدق وحفظ است، واما مذهب اش بين او وبين پروردگارش مى باشد وخداوند حسابرس او است. لذا مشاهده مى كنيم كه صاحب صحيح بخارى ومسلم وديگران از بسيارى از مخالفين كه مورد وثوق بوده اند روايت نقل كرده اند؛ همچون خوارج وشيعه وديگران. . .

آن گاه مى گويد:

با اين حال، من نمى دانم چرا ابن تيميه اين حديث را تضعيف كرده است، واز نظر من وجهى براى آن نمى بينم جز سرعت ومبالغه داشتن در ردّ بر شيعه. . .(1)

ص:37

او است برخورد مى كند آن را به طور كلّى منكر مى شود بدون آنكه توجّهى به مسلّم بودن آن داشته باشد؛ از باب نمونه: او از آنجا كه مخالف دعا كردن رو به قبر رسول خدا (ص) است، لذا درصدد برآمده تا قصه اى را كه به مالك بن انس نسبت داده شده انكار نمايد. وآن قصه از اين قرار است:

خليفه عباسى ابوجعفر منصور از مالك سؤال كرد: آيا مى تواند رو به قبر شريف كرده ودعا نمايد؟ مالك در جواب گفت:

لِمَ تصرف وجهك عنه وهو وسيلتك ووسيلة أبيك آدم عليه الصلاة والسلام إلى الله تعالى يوم القيامة، بل استقبله واستشفع به فيشفعه الله.(1)

چرا «روى خود را از پيامبر (ص) بر مى گردانى؛ در حالى كه او وسيله تو ووسيله پدرت آدم عليه الصلاۀ والسلام نزد خداوند متعال در روز قيامت است، بلكه رو به سوى او كن واو را شفيع خود قرار ده تا خداوند شفاعت او را بپذيرد.

ابن تيميه درباره اين قصه مى گويد: «اين قصه اى است منكَر كه احدى آن را نقل نكرده وبه امام مالك دروغى نسبت داده شده است» .

با اينكه قاضى عياض آن را با سند صحيح نقل كرده وگفته كه آن را از تعدادى از ثقات مشايخش اخذ كرده است. وانگهى اينكه مى گويد: كسى قائل به آن نشده، دروغى بيش نيست؛ زيرا مذهب مالك واحمد بن حنبل وشافعى استحباب استقبال قبر پيامبر (ص) هنگام سلام دادن ودعا كردن است.(2)

ص:38

ص:39

به نظر مى رسد كه اين تهمت ها احتياج به پاسخ ندارد؛ زيرا هر كس كه با شيعيان معاشرت داشته باشد پى به سخيف وبى اساس بودن اين حرف ها مى برد.

ص:40

عبدالله هروى حبشى از ذهبى نقل كرده كه گفت:

. . . وقد حبس مدة؛ لانكاره شدّ الرحال لزيارة قبرالخليل -ابراهيم (ع) -.(1)

. . . او در مدتى به جهت انكار بار سفر بستن براى زيارت قبر خليل الرحمن محبوس شد.

او نيز از ابن حجر در «الدرر الكامنۀ» نقل مى كند كه گفت:

غلب عليه حبّ ابن تيمية حتى كان لايخرج عن شيء من اقواله، بل ينتصر له في جميع ذلك، وهو الّذي هذّب كتبه ونشر علمه. واعتقل مع ابن تيمية بعد ان أهين وطيف به على جمل مضروباً بالدرّة، فلمّا مات أخرج عنه. . .(2)

محبّت ابن تيميه بر او غلبه كرد به حدّى كه از هيچ يك از اقوال او نمى گذشت ومخالفت نمى نمود، بلكه در تمام موارد او را يارى مى كرد. واو كسى بود كه كتاب هاى ابن تيميه را تهذيب كرده وعلم او را منتشر مى ساخت. ابن قيّم با ابن تيميه زندانى شد، بعد از آنكه مورد اهانت قرار گرفت، او را سوار بر شترى كردند ودر حالى كه تازيانه مى زدند دور گرداندند. وچون ابن تيميه مرد او را رها كردند. . .

ص:41

ص:42

ص:43

ص:44

استعمال شده جز آنكه در اين دو آيه، انفس در نفس انسان به معناى حقيقى آن استعمال شده است ولى در آيه مباهله مجازاً در معناى تنزيلى به كار رفته است؛ يعنى امام على (ع) به منزله پيامبر (ص) در جميع فضايل است، نه اينكه نفس پيامبر باشد.

ثانياً: مستفاد از آيه مباهله آن است كه خداوند پيامبرش را خطاب كرده مى فرمايد: اى محمّد! خود را براى مباهله بياور. وپيامبر در آن موقف على (ع) را براى مباهله آورد. واينكه شخصى نفس شخص ديگر باشد سه احتمال دارد:

الف) عينيت واتحاد حقيقى حتى در جسميّت: اين معنا قطعاً باطل است؛ زيرا ما معتقد به حلول نيستيم ونيز پيامبر (ص) وامام على (ع) را به لحاظ جسمى يكى نمى دانيم.

ب) اتحاد در شؤونات وفضايل به جز آنچه كه استثناء شده است.

ج) تنها مجانست در قرابت ونزديكى.

معناى دوم وسوم از معانى مجازى براى كلمه نفس است، ولى ما بايد به دو جهت كلمه انفس را بر معناى دوم حمل كنيم نه سوم:

جهت اوّل اينكه: معناى دوم اقرب به معناى حقيقى كه همان وحدت از جميع جهات است مى باشد ومطابق آنچه در علم بلاغت گفته شده، لفظ بايد بر قريب ترين معانى به معناى حقيقى حمل شود.

جهت ديگر اينكه: قرائن بسيارى وجود دارد كه مؤيد معناى دوم است نه سوم، كه از آن جمله عبارت است از:

يك - پيامبر (ص) خطاب به حضرت على (ع) فرمود:

أنت منّي بمنزلة هارون من موسي الاّ أنّه لا نبي بعدي.(1)

ص:45

تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى مى باشى جز آنكه بعد از من پيامبرى نخواهد بود.

دو - بخارى از پيامبر (ص) نقل كرده كه خطاب به على (ع) فرمود:

« أنت منّي وأنا منك»(1)؛ «تو از من ومن از توام» .

سو - ابن مسعود از رسول خدا (ص) نقل كرده كه فرمود: «على بن ابى طالب همانند روح من است كه در جسدم مى باشد»(2)

چهار - ونيز خطاب به امام على (ع) فرمود:

ما سألت الله لي شيئاً الاّ سألت لك مثله. . .(3)

از خدا براى خود چيزى نخواستم جز آنكه مثل آن را براى تو تقاضا نمودم.

ص:46

ثانياً: حرف ابن تيميه اجتهاد در مقابل نصّ است؛ زيرا مطابق برخى از روايات پيامبر (ص) فرمود:

« إذا أنا دعوت فأمِّنوا»(1)؛ «هر گاه من دعا كردم شما آمين بگوييد. . .» . واين خود دلالت بر اين دارد كه آمين آنها در اجابت دعاى پيامبر بى تأثير نبوده است.

ص:47

ص:48

علاوه بر اينكه اين اشكال در حقيقت اجتهاد در مقابل نصوص صحيح است كه مقصود از أَنْفُسَنا را امام على (ع) مى داند. گرچه ما منكر شمول پيامبر (ص) در كلمه أَنْفُسَنا نيستيم.

حاكم نيشابورى به سند صحيح از جابر قصه ورود عاتب وسيد وشرفياب شدن محضر رسول خدا (ص) را نقل كرده ودر آخر آن مى گويد: «. . . و در حقّ آنها نازل شد تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ. . .» . آن گاه جابر مى گويد: «مراد از أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ، رسول الله وعلى است ومراد از أَبْناءَنا حسن وحسين است ومقصود از نِساءَنا فاطمه مى باشد»(1)

ص:49

ص:50

فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأَْوْثانِ وما مى دانيم كه خداوند از اهل بيت پيامبر (عليهم السلام) شرك وخباثت را دور كرده است، ولى اين دلالت بر عصمت آنان ندارد.(1)

ص:51

هدايت گرى اى على! تنها به واسطۀ تو است كه هدايت شوندگان بعد از من هدايت مى يابند.»(1)

ص:52

يهتدي المهتدون من بعدي»(1) ، كه مع الأسف ابن تيميه كلمه «بعدى» را يا نديده ويا از آن تجاهل كرده است.

ص:53

ثانياً: چه كسى گفته كه تمام كسانى كه در زمان حيات رسول خدا (ص) وبعد از وفات آن حضرت ايمان آورده اند از امام على (ع) بهره نبرده اند.(1)

ثالثاً: چه كسى گفته كه هر كس از غير راه امام على (ع) بعد از رسول خدا (ص) هدايت يافته، به هدايت حقيقى وواقعى هدايت يافته است؟ مطابق اين حديث هدايت واقعى تنها از راه امام على (ع) است.

ص:54

والى است، وچون آيه درباره ولايت تمام مؤمنان است وهمه مؤمنان ولايت به معناى امارت را ندارند، پس ولايت به معناى امارت نيست.(1)

ص:55

خويشاوندان نزديك تو چه كسانى هستند كه مودتشان بر ما واجب است؟ حضرت فرمود: على و فاطمه و حسن و حسين (عليهم السلام) .(1)

ص:56

ب) رجوع به نصوصى كه در مورد آيه از طرف علما وارد شده است. ودر مورد سوره شورا مشاهده مى كنيم كه مفسران مى گويند: سوره شورا مكّى است به جز چهار آيه از آن، كه اوّل آنها آيه قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّة فِي الْقُرْبى است.

قرطبى مى گويد: سوره شورا بنابر قول حسن وعكرمه وعطا وجابر، مكّى است. وابن عباس وقتاده گفته اند: به جز چهار آيه آن كه در مدينه نازل شده است كه يكى از آنها قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ. . . مى باشد.(1)

ابوحيان از ابن عباس نقل مى كند كه سوره شورا مكّى است، به جز چهار آيه آن از قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً. . . تا آخر چهار آيه، كه در مدينه نازل شده است. (2)

شوكانى(3)وآلوسى(4)و. . . نيز همين مطلب را نقل كرده اند.

اين نكته قابل توجّه است كه بدانيم، قرآن كريم به اتفاق دانشمندان بر حسب ترتيب نزول جمع آورى نشده است، ولذا اغلب سوره هاى مكّى از آيات مدنى خالى نبوده ونيز اكثر سوره هاى مدنى از آيات مكّى خالى نيست. واگر سوره اى را مكّى يا مدنى مى نامند تابع اين است كه اغلب آن سوره داراى چه نوع آيه اى ودر كجا نازل شده است. براى روشن شدن موضوع به نمونه هايى اشاره مى كنيم:

الف) سوره عنكبوت مكّى است، مگر ده آيه از اوّلش كه مدنى است.(5)

ص:57

ب) سوره كهف مكّى است، مگر هفت آيه از اوّلش كه مدنى است.(1)

ج) سوره مريم مكّى است، الاّ آيه سجده وآيه وَإِنْ مِنْكُمْ إِلاّ وارِدُها. (2)

د) سوره حجّ مكّى است، مگر آيه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى حَرْفٍ .(3)

ثانياً: بر فرض كه آيه «مودّت» مكّى باشد ولى اين مستلزم آن نيست كه مودّت محصور بر خويشاوندان موجود گردد بلكه شامل كسانى نيز مى گردد كه بعد از نزول آيه متولّد مى شوند وداراى شرايط موجودين هستند؛ يعنى آيه شامل هر شخص معصوم از امامان اهل بيت عترت وطهارت مى شود.

نظير اين آيه، آيه وصايت است. خداوند تعالى مى فرمايد يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلادِكُمْ كه شامل هم اولاد موجود در زمان نزول آيه مى شود وهم اولادى كه بعداً متولّد مى شوند.

ص:58

ص:59

بر خداوند است. آرى بر مسلمانان است كه به ادلّه ديگر او را دوست بدارند، ولى موالات ودوستى ما نسبت به اهل بيت پيامبر (ص) هيچ گاه مزد واجر پيامبر به حساب نمى آيد.(1)

ص:60

قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ ؛ «بگو: هر اجر وپاداشى از شما خواسته ام براى خود شما است» . (سبأ: 4٧)

٣. نوع سوّم آيه اى است كه در آن خداوند اجر ومزد رسالت پيامبر را «راهى به سوى خدا قرار دادن» معرّفى كرده است. خداوند متعال مى فرمايد:

قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلاً (فرقان: 5٧)

بگو: من در برابر آن ]ابلاغ آيين خدا [ هيچ گونه پاداشى از شما نمى طلبم، مگر كسى كه بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزيند ]اين پاداش من است [.

در اين آيه اجر وپاداشى كه استثنا شده عمل مسلمانان است؛ يعنى انتخاب راه به سوى خداوند. گرچه در اين آيه مستثنا ذات است ولى مقصود به آن مشيّت وخواست اوست.

4. نوع چهارم نيز همين آيه مورد بحث؛ يعنى آيه مودّت است كه در آن سخن از اجر ومزد رسالت پيامبر (ص) به ميان آمده وآن را

« مودة في القربى» دانسته است.

با تأمّل در اين چهار دسته آيه به اين نتيجه مى رسيم كه حكم اوّلى در رسالت انبيا آن است كه از مردم بابت رسالت ودعوت خود، نفع وبهره ومزدى نخواهند، بلكه اجر ومزد خود را تنها از خدا بخواهند.

واگر در آيه «مودّت» به اجر ومزد اشاره شده، اين در واقع درخواست چيزى است كه نفعش به خود مردم باز مى گردد. لذا فرمود: بگو: هر چيزى را كه به عنوان اجر ومزد از شما خواستم نفعش به خود شما باز مى گردد.

ص:61

حال چگونه نفع مودّت خويشاوندان پيامبر (ص) به خود مردم باز مى گردد، از دو راه مى توان آن را اثبات نمود:

الف) از آنجا كه اهل بيت پيامبر (ص) به حكم آيات وروايات ديگر، از خطا واشتباه معصومند، لذا مودّت وارتباط با آنها انسان را از سرچشمه زلال معارف آنان بهره مند مى سازد ودر نتيجه به حق وحقيقت وسنّت واقعى پيامبر (ص) رسيده، از معارف والاى قرآن كريم بهره مند خواهد شد.

ب) محبّت ومودّت، نيروى مرموز درونى است كه انسان را به سوى محبوب مى كشاند ولذا درصدد برمى آيد كه به او اقتدا كرده، او را الگوى خود قرار دهد. اهل بيت عصمت وطهارت (عليهم السلام) از آنجا كه مظهر همه خوبى هايند لذا مودت آنان انسان را به خوبى ها وعمل به آن جذب مى كند، پس نفع مودت خويشان پيامبر (ص) به خود انسان باز مى گردد.

وامّا اينكه مراد از آيه مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلاً چيست؟ در جواب مى گوييم: مراد از آن همان مستثناى در آيه٢٣ از سوره شورا است؛ يعنى همان مودت خويشان رسول است؛ زيرا همان گونه كه قبلا اشاره شد مودت ومحبّت حقيقى جداى از اطاعت ومتابعت نيست، واطاعت از آنها همان عمل به دستوراتى است كه انسان را در راه مستقيم قرار داده وبه سوى خدا مى رساند. نتيجه اينكه مودت خويشان پيامبر (ص) در حقيقت همان برگرفتن راه براى رسيدن به خداوند است. ولذا مشاهده مى كنيم كه پيامبر اكرم (ص) در حديث ثقلين وسفينه وامان وديگر احاديث، امر به تمسّك به عترت خود نموده است.

ص:62

ص:63

نيشابورى، ثعلبى، ابونعيم، ابن عساكر، ضياء مقدسى وبرخى ديگر نيز نقل كرده اند.

٢. اينكه مى گويد: عده اى ذيل حديث را تضعيف كرده اند. دروغ محض است؛ زيرا اگر اين چنين بود، چرا ابن تيميه اسامى آنان را نقل نمى كند، به رغم اينكه در جاهاى مختلف به هر دليل ضعيفى تمسك مى كند. اگر او اسم يك نفر از آنان را نقل مى كرد، ما با مراجعه به كتاب او به صحّت وسقم آن پى مى برديم.

ص:64

او حديث را اين گونه نقل كرده است:

من در ميان شما دو چيز گرانبها مى گذارم: اول آنها كتاب خدا كه در آن هدايت و نور است، كتاب خدا را گرفته و به آن تمسك كنيد. حضرت سفارش بسيارى براى كتاب خدا نمود و مردم را به آن تشويق كرد، سپس فرمود: اهل بيتم، شما را سفارش مى كنم در حق اهل بيتم، شما را سفارش مى كنم در حق اهل بيتم، شما را سفارش مى كنم در حق اهل بيتم.(1)

ص:65

كتاب وعترت به عنوان خليفه وجانشين خود در معارف الهى واحكام شرعى وصيت كرده است.

آن گاه سندى مى گويد:

اين آن معنايى است كه از ظاهر حديث استفاده مى شود، بلكه با مراجعه به روايات ديگر پى مى بريم كه آن روايات نيز همين معنا را تأييد مى كند؛ زيرا در آنها به طور صريح امر به تمسك به كتاب وعترت شده است، خصوصاً در حديثى كه احمد بن حنبل نقل كرده، عين عبارات مسلم آمده است، ولى با اضافه ذيلى در آن به تمسكِ عترت امر شده است. . .(1)

ب) تفتازانى بعد از نقل حديث مى گويد:

از اين حديث به خوبى استفاده مى شود كه اهل بيت بر تمام مردم -چه عالم وچه غيرعالم- برترى دارند. . . آيا نمى بينى كه چگونه پيامبر (ص) آنان را با كتاب خداوند متعال مقرون ساخته، در اينكه تمسك به آن دو، انسان را از ضلالت نجات خواهد داد. تمسك به كتاب به اين معنا است كه به آنچه از علم وهدايت در آن است، اخذ كرده وبه آن عمل نماييم. هم چنين است عترت. . . (2)

ج) شوكانى نيز در ردّ كسانى كه معتقدند آل پيامبر (ص) همه امّتند، مى گويد:

از حديث ثقلين -كه در صحيح مسلم وديگر كتاب ها آمده- خلاف اين مطلب استفاده مى شود؛ زيرا اگر مقصود از آن تمام امّت

ص:66

باشد، لازم مى آيد كه مردم به خود تمسك كنند كه اين معنا قطعاً باطل است.(1)

د) محب الدين طبرى بابى را در «ذخائر العقبى» با عنوان «باب فضل اهل البيت والحثّ على التمسك بهم وبكتاب الله عزّوجلّ والخلف فيهما بخير» مطرح كرده ودر ذيل آن، حديث ثقلين را از سنن ترمذى وصحيح مسلم نقل كرده است.(2)

٢. حديث ثقلين با سندى كه ترمذى نقل كرده ودر آن امر به تمسّك به اهل بيت (عليهم السلام) شده، به طرق مختلفى رسيده كه عده زيادى از علماى اهل سنّت آن را تصحيح نموده اند.

ناصرالدين البانى امام وهابيان در حديث، بعد از نقل حديث ترمذى به سند خود از زيد بن ارقم -كه در آن به تمسك به كتاب وعترت امر كرده است- مى گويد: «حديث صحيح السند است» .(3)وى حديث را در كتاب «صحيح الجامع الصغير» نيز تصحيح نموده است.(4)

«ابن حجر عسقلانى» بعد از نقل حديث ثقلين -كه در آن مردم را به تمسكِ به كتاب وعترت امر وتشويق كرده- مى گويد: «سند حديث صحيح است»(5)

همچنين عدّه اى ديگر حديث را با همين مضمون -كه امر به تمسك به كتاب وعترت در آن باشد- نقل كرده وتصحيح نموده اند؛ همانند:

ص:67

ابن حجر هيتمى (1)، بويصرى(2)، يعقوب بن سفيان فسوى(3)، قندوزى حنفى (4)ومحمود شكرى آلوسى.(5)

آلوسى مى گويد: «حديث ثقلين نزد فريقين اهل سنّت وشيعه ثابت است» .

بنابر نقل «متقى هندى» در «كنزالعمال» ، «ابن جرير طبرى» نيز حديث را تصحيح نموده است.(6)

«جلال الدين سيوطى» در مسند امام على (ع) از محاملى در كتاب «الامالى» نقل مى كند كه او نيز حديث ثقلين را تصحيح نموده است.(7)

«حسن بن على سقاف شافعى» بعد از نقل حديث ثقلين از «سنن ترمذى» مى گويد: «حديث از حيث سند صحيح است» .(8)

«حاكم نيشابورى» بعد از نقل حديث با لفظ لزوم تمسك به كتاب وعترت وختم آن به حديث غدير، مى گويد: «حديث از حيث سند مطابق شرط بخارى ومسلم صحيح است، اگرچه آن دو نفر حديث را نقل نكرده اند» .(9)

ص:68

ابن كثير مى گويد: «به سند صحيح ثابت شده كه رسول خدا (ص) در خطبه خود در غدير خم فرمود:

إنّي تارك فيكم الثقلين . . .» .(1)

همو بعد از نقل حديث ثقلين با سند نسائى مى گويد: «شيخ ما ذهبى فرموده: اين حديث از حيث سند صحيح است» . (2)

هيثمى بعد از نقل حديث با مضمون «لزوم تمسك به كتاب وعترت» مى گويد: «حديث را طبرانى در «معجم الكبير» نقل كرده ورجال آن همگى ثقه اند»(3)

جمال الدين قاسمى مى گويد: «در سند صحيح ثابت شده كه پيامبر (ص) در خطبه خود فرمود:

انّي تارك فيكم الثقلين؛ كتاب الله وعترتي . . .»(4)

سمهودى شافعى مى گويد: «طبرانى حديث را در معجم الكبير با سندى نقل كرده كه تمام رجال آن ثقه اند» . (5)

ازهرى نيز بعد از نقل حديث ثقلين مى گويد: «محمّد بن اسحاق مى گويد: اين حديث حسن صحيح است» .(6)

ص:69

خطبه اى فرمود:

«من كنت مولاه فعليّ مولاه»(1)؛ «هر كه من مولاى اويم، پس على مولاى اوست» .

ص:70

در حقيقت بايد گفت: ابن تيميه به جهت خصومت با شيعه ويا بهتر بگوييم: خصومت با اهل بيت (عليهم السلام) در صدد تضعيف بدون دليل تمام احاديث فضايل ومقامات اهل بيت (عليهم السلام) ودر رأس آنان امام على (ع) برآمده است.

ص:71

- طبرانى.(1)

- بزار.(2)

- ضياء مقدسى.(3)

- حاكم نيشابورى.(4)

- ابن ابى عاصم.(5)

- ابن ماجه.(6)

آيا اين افراد از محدّثين اهل سنّت نيستند؟ آيا اين افراد به پيامبر (ص) دروغ نسبت داده اند؟

ثانياً: افرادى همچون ابن حبّان، حاكم نيشابورى وضياء مقدسى با سند صحيح اين ذيل را نقل كرده يا تصريح به صحت سند آن نموده اند.

ثالثاً: ناصرالدين البانى حديث غدير را با ذيلش در كتاب «سلسلة الأحاديث الصحيحة» آورده وآن را از طرق مختلف تصحيح نموده است. او در آخر مى گويد:

وقتى اين مطلب را دانستى پس اين را نيز بدان كه انگيزه من در آزاد گذاردن قلم درباره اين حديث وبيان صحت آن اين بود كه مشاهده كردم شيخ الاسلام ابن تيميه ذيل حديث غدير را تضعيف كرده است.

ص:72

وگمان كرده كه دروغ است، واين به نظر من از مبالغات او است كه در نتيجه تسريعش در تضعيف احاديث پديد آمده است، قبل از آنكه طرق آن را جمع كرده ودقت نظر در آنها بنمايد.(1)

بدين جهت است كه ابن حجر در «لسان الميزان» در ترجمه ابن مطهّر حلّى (رحمه الله) مى گويد:

من ابن تيميه را چنين يافتم كه در ردّ احاديثى كه ابن مطهّر نقل كرده، بسيار وبى نهايت بر آنها حمله مى كند، گرچه معظم آنها از موضوعات وروايات واهى است! ! ولى در رديّه خود بر احاديث، بسيارى از احاديث خوب را كه در حال تصنيف كتابش به ياد نداشته، رد نموده است، زيرا به جهت گستردگى محفوظاتش تنها بر آنچه در سينه داشته اتّكا كرده است، وحال آنكه انسان نسيان كار است. وچه بسيار از مبالغه اى كه در توهين كلام رافضى داشته او را احياناً به تنقيص على كشانده است. ولى اين ترجمه گنجايش واضح كردن آنها وذكر نمونه هايى از آن را ندارد. (2)

ص:73

اما ابن تيميه در اين حديث شبهه نموده مى گويد:

احاديث مؤاخاة وعقد اخوت بين على وپيامبر (ص) تماماً موضوع وجعلى است وپيامبر با هيچ كس عقد اخوت نبسته است ونيز بين هيچ مهاجرى وبين ابوبكر وعمر وبين انصارى با انصارى عقد اخوت نبسته است.(1)

ص:74

٣. ابن عساكر به سندش از انس بن مالك نقل كرده كه گفت: از رسول خدا (ص) شنيدم كه خطاب به على (ع) مى فرمود:

« أنت أخي في الدنيا والآخرة»(1) ؛ «تو برادر منى در دنيا وآخرت» .

4. احمدبن حنبل به سندش از ابن عباس نقل كرده كه پيامبر (ص) خطاب به على (ع) فرمود:

« أنت أخي وصاحبي»(2)؛ «تو برادر ومصاحب منى» .

5. حاكم نيشابورى به سندش از عبدالله بن عمر نقل كرده كه رسول خدا (ص) عقد اخوّت بين اصحابش بست. بين ابوبكر وعمر، وبين طلحه وزبير، وبين عثمان وعبدالرحمن بن عوف عقد اخوّت بست. على (ع) عرض كرد: «اى رسول خدا! بين اصحابت عقد اخوت بستى، پس برادر من كيست؟» رسول خدا (ص) فرمود: «آيا راضى نمى شوى اى على! از اينكه من برادر تو باشم؟» على (ع) عرض كرد: «آرى اى رسول خدا! آن گاه رسول خدا (ص) فرمود: تو برادر منى در دنيا وآخرت» .(3)

6. متقى هندى از امام على (ع) نقل مى كند كه فرمود:

پيامبر (ص) عقد اخوت بين عمر وابوبكر، وبين حمزةبن عبدالمطلب وزيدبن حارثه، وبين عبدالله بن مسعود وسعدبن مالك، وبين من وخودش، بست.(4)

ثانياً: ابن تيميه در تضعيف ونسبت جعل به اين احاديث دادن تنها

ص:75

بوده وهيچ كس با او همراهى نكرده است. واين مطلبى است كه علماى اهل سنّت نيز بر آن تصريح كرده اند.

ثالثاً: اين حديث را ده ها نفر از علماى اهل سنّت در كتب حديثى وتاريخى وتفسيرى خود نقل كرده اند. چگونه ممكن است آن را به جعل وكذب نسبت داد. اشخاصى همچون ترمذى، نسائى، ابن ماجه، حاكم نيشابورى، ابن عبدالبر، ابن كثير، احمدبن حنبل(1)، و. . . آن را در كتب روايى خود ثبت كرده اند، چگونه مى توان اين گونه افراد را كه نزد اهل سنّت از جلالت فوق العاده اى برخوردارند متّهم به نقل حديث كذب وجعلى كرد؟

رابعاً: زرقانى مالكى مى گويد:

احاديث بسيارى درباره عقد اخوّت بين پيامبر (ص) وعلى (ع) رسيده وترمذى آن را نقل كرده وتحسين نموده ونيز حاكم نيشابورى آن را نقل كرده وتصحيح نموده است. . . (2)

خامساً: برخى از بزرگان اهل سنّت در مقابل ابن تيميه ايستاده وتضعيف وردّ او را جواب داده اند؛ از آن جمله ابن حجر در «فتح البارى» است. او بعد از نقل اشكال ابن تيميه كه گفته است:

تشريع مؤاخاة به جهت ارفاق بر يكديگر وتأليف قلوب مردم نسبت به يكديگر است واين درباره پيامبر (ص) با هيچ كس معنا ندارد.

ص:76

مى گويد: «اين توجيه در حقيقت ردّ يك نصّ است به قياس» .(1)

ص:77

وهمچنين حافظ لغوى مرتضى زبيدى در «لفظ اللآلى» ومناوى در شرح جامع الصغير سيوطى وديگران اين حديث را متواتر مى دانند.(1)

ابن عبدالبرّ در «الاستيعاب» در ترجمه عمار مى گويد:

وتواترت الآثار عن النبي (ص) انّه قال: "تقتل عماراً الفئة الباغية" وهذا من إخباره بالغيب وإعلام نبوّته (ص) وهو من أصحّ الأحاديث.(2)

اخبار متواتر از پيامبر (ص) رسيده كه فرمود: عمار را گروه ظالم خواهند كشت واين از خبرهاى غيبى ونشانه هاى نبوت آن حضرت است واز صحيح ترين احاديث به حساب مى آيد.

حافظ ابن حجر در شرح صحيح بخارى مى گويد:

فائدة: روي حديث (تقتل عماراً الفئة الباغية) جماعة من الصحابة منهم قتادة بن النعمان كما تقدم، وأمّ سلمة عند مسلم وأبوهريره عند الترمذي، وعبدالله بن عمرو بن العاص عند النسائي وعثمان بن عفان وحذيفة وأبوايّوب وأبورافع وخزيمة بن ثابت ومعاويه وعمرو بن العاص وأبواليسر وعمار نفسه. وكلّها عند الطبري وغيره. وغالب طرقها صحيحة أو حسنة. و فيه عن جماعة آخرين يطول عدّهم. و في هذا الحديث علم من إعلام النبوة و فضيلة ظاهرة لعلي و لعمّار، و ردّ على النواصب الزاعمين أنّ عليّاً لم يكن مصيباً في حروبه.(3)

ص:78

فائده: حديث (تقتل عماراً الفئة الباغية) عمار را گروه ظالم خواهند كشت، را جماعتى از صحابه از آن جمله قتادة بن نعمان نقل كرده اند آن گونه كه گذشت. ونيز ام سلمه نزد مسلم، وابوهريره نزد ترمذى وعبدالله بن عمرو بن عاص نزد نسائى، وعثمان بن عفان، وحذيفه وابوايّوب وابورافع وخزيمة بن ثابت ومعاويه وعمرو بن عاص وابواليسر وخود عمار اين حديث را نقل كرده اند. وتمام اين احاديث نزد طبرى وديگران موجود است. وغالب طرق آن صحيح يا حسن است. ودر اين حديث نشانه اى از نشانه هاى نبوت وفضيلتى ظاهر براى على وعمار است. ونيز ردّى است بر افراد ناصبى كه گمان كرده اند على در جنگ هايش بر حق نبوده است.

اين عبارت ابن حجر تعريض به ابن تيميه است كه به حضرت على (ع) در مورد جنگ هايش اعتراض كرده است.

ثالثاً: بخارى در صحيح خود از رسول خدا (ص) نقل كرده كه فرمود:

ويح عمّار تقتله الفئة الباغية يدعوهم إلى الجنّة ويدعونه إلى النار.(1)

واه بر عمار! او را گروه ظالم خواهند كشت او آنان را به بهشت دعوت مى كند ولى آنها او را به جهنم مى خوانند.

بخارى در بابى ديگر اين حديث را اين گونه نقل مى كند:

. . . يدعوهم إلى الله ويدعونه إلى النار.(2)

ص:79

. . . او آنان را به سوى خدا دعوت مى كند ولى آنان او را به سوى دوزخ مى خوانند.

ابن حبّان در صحيح خود از امّ سلمه نقل كرده كه گفت: رسول خدا (ص) فرمود:

« تقتل عمّاراً الفئة الباغية»(1) ؛ «عمار را گروه ظالم خواهند كشت» .

ونيز از ابوسعيد خدرى نقل كرده كه رسول خدا (ص) فرمود:

ويح ابن سميّة تقتله الفئة الباغية يدعوهم إلى الجنّة ويدعونه إلى النار(2)

واه بر فرزند سميه -عمار- گروه ظالم او را خواهند كشت، او آنان را به بهشت دعوت مى كند ولى آنان او را به دوزخ مى خوانند.

ابن حجر در شرح صحيح بخارى مى گويد:

ودلّ حديث (تقتل عمّاراً الفئة الباغية) على أنّ عليّاً كان المصيب في تلك الحروب، لأنّ أصحاب معاوية قتلوه. . . (3)

حديث (عمار را گروه ظالم مى كشد) دلالت دارد بر اينكه على در آن جنگ ها بر حق بود؛ زيرا اصحاب معاويه عمّار را به قتل رساندند.

ص:80

اما ابن تيميه ادعاى جعلى بودن حديث را نموده و مى گويد:

ومثل قوله: (أنت ولي كلّ مؤمن بعدي) فأنّ هذا موضوع باتفاق أهل المعرفة بالحديث.(1)

ومثل گفتار پيامبر (ص) كه (خطاب به حضرت على (ع)) فرمود: (تو سرپرست هرمؤمن بعداز من مى باشى) اين حديث به اتفاق اهل معرفت به حديث جعلى است.

او در جايى ديگر مى گويد:

وكذلك قوله: (هو ولي كلّ مؤمن بعدي) كذب على رسول الله.(2)

و همچنين است گفتار پيامبر (ص) (او -على (ع) - سرپرست هر مؤمنى بعد از من است) اين دروغ بر رسول خدا (ص) است.

ص:81

حاكم نيشابورى بعد از نقل اين حديث مى گويد:

هذا حديث صحيح على شرط مسلم و لم يخرجاه.(1)

اين حديث صحيحى است كه مطابق با شرط مسلم است؛ گرچه بخارى ومسلم آن را نقل نكرده اند.

وابن حجر در «الاصابة» بعد از نسبت دادن آن به ترمذى مى گويد:

« إسناده قوي»(2) ؛ «سند آن قوى است» .

ثانياً: ناصرالدين البانى نيز اين حديث شريف را در كتاب «سلسلة الاحاديث الصحيحة» حديث شماره ٢٢٢٣ نقل كرده وسعى بليغ در تصحيح سند آن نموده است.

او بعد از نقل برخى از سندها مى گويد:

اگر كسى اشكال كند كه اجلح كه در برخى از سندها آمده شيعى است ونيز در سند ديگر جعفر بن سليمان وجود دارد كه او نيز شيعى است، آيا اين باعث طعن در حديث نيست؟

در جواب مى گوييم: هرگز؛ زيرا اعتبار در روايت حديث به صدق وحفظ است، ومذهب را خودش وخداى خودش مى داند، او حسابگر است. ولذا مشاهده مى كنيم كه صاحب صحيح بخارى ومسلم وديگران، حديث بسيارى از مخالفين امثال خوارج وشيعه وديگران را در كتاب خود آورده اند. . .

ونيز اين حديث مورد تصحيح ابن حبّان است، با آنكه راوى آن در كتاب ابن حبان جعفر بن سليمان است، كسى كه تشيع داشته ودر

ص:82

آن نيز غالى بوده است. وحتى بنابر تصريح او در كتاب «الثقات» او بغض شيخين را داشته است. . .(1)

علاوه بر اينكه حديث فوق به صورت متفرّق از طرق ديگر نيز نقل شده كه در سند آن شيعه وجود ندارد؛ همانند جمله

«إنّ عليّاً منّي وأنا منه» كه در «صحيح بخارى» حديث ٢6٩٩ نقل شده است. . .

وامرى كه جاى تعجّب بسيار دارد اين است كه چگونه شيخ الاسلام ابن تيميه جرأت بر انكار وتكذيب اين حديث در «منهاج السنة»(2)داشته؛ همان گونه كه نسبت به حديث قبل داشته است. . . من وجهى در تكذيب او نسبت به اين حديث نمى بينم جز آنكه بگويم او در ردّ بر شيعه سرعت به خرج مى داده ومبالغه داشته است. خداوند از گناه ما وگناه او بگذرد.(3)

ص:83

وحديث ردّ الشمس له قد ذكره طائفة كالطحاوي والقاضي عياض وغيرهما، و عدّوا ذلك من معجزات النبي (ص) ، ولكن المحققون من أهل العلم و المعرفة بالحديث يعلمون أنّ هذا الحديث كذب موضوع كما ذكره ابن الجوزي في كتابه الموضوعات.(1)

وحديث ردّ شمس براى حضرت را طائفه اى همچون طحاوى وقاضى عياض وديگران ذكر كرده اند وآن را از معجزات پيامبر (ص) دانسته اند، ولى محققان از اهل علم وشناخت به حديث مى دانند كه اين حديث دروغ وجعلى است، آن گونه كه ابن جوزى در كتاب "الموضوعات" ذكر كرده است.

ص:84

طحاوى وطبرانى در المعجم الكبير وحاكم وبيهقى در الدلائل از اسماء بنت عميس نقل كرده اند كه پيامبر (ص) چون بر زانوى على (ع) خوابيد ونماز عصر او فوت شد، حضرت (ص) دعا كرد وخورشيد برگشت تا اينكه على (ع) نماز به جاى آورد وخورشيد دوباره غروب نمود. واين در معجزه رساتر است. وبه طور حتم ابن جوزى خطا كرده كه اين حديث را در كتاب الموضوعات ذكر كرده است. ونيز ابن تيميه هم خطا كرده كه در كتاب ردّ بر روافض گمان كرده كه اين حديث جعلى است، وخدا داناتر است.

ابن جوزى در وجه تضعيف اين حديث مى گويد:

راويان در اين حديث اضطراب كرده اند ودر حديث اسماء دختر عميس فضيل بن مرزوق وجود دارد كه ضعيف است. وبراى آن طريق دومى است كه در آن عبدالرحمن بن شريك وجود دارد. ابوحاتم گفته: او در حديث سست است ونيز در سند آن ابوالعباس ابن عقده وجود دارد كه رافضى است وبه دروغ نسبت داده شده است. ودر حديث ابوهريره نيز داوود بن فراهيج است كه ضعيف مى باشد.(1)

جواب اين تضعيف را سيوطى در كتاب «النكت البديعات» داده است. او مى گويد:

فضيل ثقه وصدوق است، ومسلم وچهار نفر ديگر از صاحبان كتب سته به جز بخارى به حديث او احتجاج كرده اند وابن شريك را غير از ابى حاتم ديگران توثيق كرده اند. وبخارى نيز در كتاب «الأدب المفرد» از او روايت نقل كرده است. وابن عقده از بزرگان

ص:85

حفّاظ است كه مردم او را توثيق نموده اند. واو را به جز عصرى متعصّب كسى ديگر تضعيف نكرده است. وجماعتى از علما از آن جمله قاضى عياض تصريح به تصحيح آن كرده اند.(1)

نكتۀ قابل توجّه آنكه حافظ ابن الصلاح وبعد از او ديگر حفاظ به تساهل ابن جوزى در تضعيف روايات در كتاب «الموضوعات» تصريح كرده اند، به حيثى كه بسيارى از احاديث صحيح وثابت را در آن كتاب آورده وبر روى آن رمز ضعف را گذاشته است.

ص:86

وفي هذا اقدام على ردّ الاحاديث الصحيحة بمجرد التوهم.(1)

و در اين كار اقدامى بر ردّ احاديث صحيح السند به مجرّد توهّم است.

او بعد از آنكه طرق اين حديث را بر مى شمارد، مى گويد:

فهذه الطرق المتظافرة من روايات الثقات تدلّ أنّ الحديث صحيح دلالة قويّة. . . (2)

پس طرق متعدد اين روايات نقل شده از افراد ثقه دلالت دارد بر اينكه اين حديث دلالت قوى داشته وصحيح است.

حافظ سيوطى مى گويد:

قول ابن الجوزي في هذا الحديث أنّه باطل وأنّه موضوع، دعوى لم يستدل عليها إلاّ بمخالفة الحديث الّذي في الصحيحين، ولاينبغي الاقدام على الحكم بالوضع إلاّ عند عدم امكان الجمع. و لايلزم من تعذّر الجمع في الحال انّه لايمكن بعد ذلك؛ لأنّ فوق كلّ ذي علم عليم وطريق الورع في مثل هذا ان لايحكم على الحديث بالبطلان، بل يتوقّف فيه إلى ان يظهر لغيره ما لم يظهر له. وهذا الحديث من هذا الباب، هو حديث صحيح مشهور له طرق متعددة كل طريق منها على انفراد لاتقصر عن رتبة الحسن، و مجموعها مما يقطع بصحته على طريقة كثير من أهل الحديث. وامّا كونه معارضاً لما في الصحيحين فغير مسلّم ليس بينهما معارضة.(3)

ص:87

گفتار ابن جوزى درباره اين حديث كه مى گويد: حديث باطل وجعلى است. ادّعايى است كه بر آن دليلى اقامه نكرده، جز آنكه مى گويد: اين حديث مخالف با حديثى است كه در صحيحين آمده است. ولى سزاوار نيست كه انسان اقدام بر حكم به جعلى بودن حديثى كند مگر در صورتى كه جمع آن امكان پذير نباشد. ولازم نيست كه اگر الآن جمع كردن امكان ندارد بگوييم بعداً هم ممكن نيست؛ زيرا فوق هر صاحب علمى عالمى ديگر است. وطريق ورع در مثل اين موارد اين است كه انسان بر آن حديث حكم به بطلان نكند بلكه در آن توقف نمايد تا براى ديگرى ظاهر شود آنچه كه براى او ظاهر نشده است. واين حديث از اين قبيل است. حديثى است صحيح ومشهور داراى طرق متعددى است وهر طريق آن به طور جداگانه كمتر از مرتبه حسن نيست. ومجموع طرق آن مى تواند انسان را بر طريق بسيارى از اهل حديث به قطع به صحتش برساند. واما اينكه اين حديث معارض با حديثى است كه در صحيحين آمده، قبول نداريم؛ زيرا بين اين دو معارضه وجود ندارد.

ص:88

امّا ابن تيميه مى گويد:

وحديث (أنا مدينة العلم وعلي بابها) اضعف و اوهي، و لهذا انّما يعدّ في الموضوعات و ان رواه الترمذي و ذكره ابن الجوزي، و بيّن ان سائر طرقه موضوعة، و الكذب يعرف من نفس المتن.(1)

و حديث (من مدينه علم وعلى دروازه آن است) ، ضعيف تر وسست تر از آن است كه گفته شود، ولذا در زمره احاديث جعلى شمرده شده است، گرچه آن را ترمذى روايت كرده ولى ابن جوزى آن را ذكر كرده وبيان نموده كه تمام طرقش جعلى است ودروغ بودن آن از خود متن نيز شناخته مى شود.

ص:89

درجه حسن مى شود كه قابل احتجاج به آن است. ولذا ضعيف نمى باشد تا چه رسد به اينكه جعلى باشد. . .

ابن حجر درباره اين حديث مى گويد:

وهذا الحديث له طرق كثيرة في مستدرك الحاكم اقلّ احوالها ان يكون للحديث اصل، فلاينبغي ان يطلق القول عليه بالوضع.(1)

براى اين حديث در مستدرك حاكم طرق بسيارى است كه كمترين احوال آن اين است كه براى اين حديث اصلى است، ولذا سزاوار نيست كه بر آن اسم وضع وجعل اطلاق شود.

ص:90

حضرت على اعتراف داشته اند. بخارى در صحيح خود از ابن عباس نقل كرده كه عمر گفت:

« اقرؤنا أبي واقضانا علي»(1)؛ «بهترين قرائت براى ابى است، وعلى از ديگران در قضاوت برتر مى باشد» .

حافظ ابن حجر در شرح صحيح بخارى مى گويد: «حديث

اقضانا على در حديث مرفوع از قول پيامبر (ص) از انس نيز نقل شده كه گفت:

« اقضى أُمّتي علي بن أبي طالب» ؛ ماهرترين فرد امت من در قضاوت، على بن ابى طالب است. بغوى آن را نقل كرده است. . . وبزار از حديث ابن مسعود نقل كرده كه گفت: ما چنين حديث مى كرديم كه على بن ابى طالب از تمام اهل مدينه در قضاوت مهارت بيشترى دارد» .(2)

ثانياً: دربارۀ علم حضرت على (ع) احمد بن حنبل وطبرانى به سندش از رسول خدا (ص) نقل كرده اند در خطاب به حضرت زهرا (عليها السلام) كه فرمود:

أمّا ترضين إنّي زوّجتك اقدم أُمّتي سلماً واكثرهم علماً واعظمهم حلماً.(3)

آيا راضى نمى شوى من تو را به ازدواج كسى درآوردم كه اولين فرد مسلمان بوده واز همه بيشتر علم دارد وحلمش از ديگران عظيم تر است.

حافظ عراقى بعد از نسبت دادن اين حديث به احمد وطبرانى مى گويد:

« وإسناده صحيح» ؛(4)«و سندش صحيح است» .

ص:91

ص:92

إنّه ردّ في ردّه كثيراً من الأحاديث الجياد؛ يعني الصحيح والحسن.(1)

او در ردّ احاديث، بسيارى از احاديث خوب؛ يعنى صحيح وحسن را رد كرده است.

وانگهى هيثمى اين حديث را نقل كرده و رجالش را رجال صحيح دانسته، غير از ربيع بن سعيد كه او نيز توسط ابن حبان توثيق شده است.(2)

ص:93

أشهد أنّي سمعت رسول الله (ص) يقول: من أحبّ عليّاً فقد أحبّني ومن أحبّني فقد أحبّ الله ومن أبغض عليّاً فقد أبغضني ومن أبغضني فقد أبغض الله.(1)

گواهى مى دهم كه من از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود: هر كس على را دوست بدارد به طور حتم مرا دوست داشته وهر كس مرا دوست بدارد به طور حتم خدا را دوست داشته است وهر كس على را دشمن بدارد به طور حتم مرا دشمن داشته وهر كس مرا دشمن بدارد به طور قطع خدا را دشمن داشته است.

حافظ هيثمى بعد از نقل اين حديث مى گويد:

« وإسناده حسن»(2)؛ «سند اين حديث حسن است» .

حاكم نيشابورى از سلمان نقل كرده كه فرمود:

سمعت رسول الله (ص) يقول: من أحبّ عليّاً فقد أحبّني ومن أبغض عليّاً فقد أبغضني. (3)

هر كس على (ع) را دوست داشته باشد مرا دوست داشته وهر كس على را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است.

او بعد از نقل اين حديث آن را تصحيح كرده است.

ص:94

ص:95

چگونه كسى جرأت دارد كه على (ع) را دشمن بدارد؛ در حالى كه بخارى به سندش از پيامبر (ص) نقل كرده كه فرمود:

« أنت منّي وأنا منك»(1)؛ «تو از من ومن از تو هستم» .

ونيز بخارى در شأن او از پيامبر (ص) نقل كرده كه خطاب به حضرت على (ع) فرمود:

أما ترضي أن تكون منّي بمنزلة هارون من موسي إلاّ أنّه لانبي بعدي.(2)

آيا راضى نمى شوى كه تو نزد من به منزله هارون نزد موسى باشى، جز آنكه بعد از من نبى نيست.

ونيز در شأن او فرمود:

إنّي دافعٌ الراية غداً إلى رجل يحبّ الله ورسوله ويحبّه الله ورسوله. . .(3)

هرآينه من فردا پرچم را به دست كسى مى دهم، كه خدا ورسولش را دوست دارد وخدا ورسولش نيز او را دوست دارند. . .

ص:96

احدى از امت به جز على بن ابى طالب بهره مند از امامت نشد، با اينكه امور براو سخت گشت، ونصف امّت ويا كمتر ويا بيشتر با او بيعت نكردند.(1)

ص:97

مگر عمر بن خطّاب به جهت بيعت گرفتن اكراهى از كسانى كه در خانۀ فاطمه (عليها السلام) تحصن كرده بودند، با گروهى، به خانه حضرت فاطمه (عليها السلام) هجوم نبردند؟(1)

ثالثاً: چه كسى غير از ابن تيميه ادّعا كرده كه بيشتر مردم با حضرت على (ع) بيعت نكردند؟ اين ادّعا تنها از ابن تيميه است.

حسن بن فرحان مالكى مى گويد:

امامت على وخلافت او به نص وواقع واجماع به اثبات رسيد، وبزرگان صحابه ومهاجرين وانصار بر بيعت با او اجماع كرده اند، وبر خلافت او تمام بلاد اسلام؛ همچون حجاز، يمن، فارس، خراسان، مصر، آفريقا، جزيره، آذربايجان، هند، سند ونوبه، خاضع شدند. وبه جز اهل شام كسى با بيعت او معارضه نكردند، وآنان نصف امت وحتى ربع امت بلكه به يك دهم امت هم نمى رسيدند. بلكه در شام برخى از صحابه وتابعين نيز وجود داشتند كه بر خلافت على (ع) اقرار داشتند واز معاويه كناره گيرى مى كردند؛ مثل شدّاد بن اوس وعبدالرحمن بن غنم اشعرى بزرگ تابعين اهل شام. وبا معاويه جز تعداد كمى از صحابه آن هم از مسلمانان فتح مكه ومسلمانان حنين وبرخى كه در صحابى بودن آنها اختلاف است وجود نداشتند. . .(2)

در رابطه با تعداد كسانى كه از بدرى ها همراه با حضرت على (ع) بودند اختلاف است، برخى مى گويند: ١٣٠ نفر از بدرى ها همراه با حضرت على (ع) بودند.(3)

ص:98

تمام اصحاب بيعت رضوان كه تا آن زمان زنده بودند همراه با على (ع) بودند. خليفة بن خياط (شيخ بخارى) به سند خود از عبدالرحمن أبزى نقل كرده كه گفت:

از كسانى كه در بيعت رضوان با رسول خدا (ص) بيعت نموديم هشتصد نفر با على (ع) بوديم كه شصت وسه نفر از آنان از جمله عمار بن ياسر كشته شدند.(1)

اين حديث بنابر تصريح بزرگان اهل سنّت صحيح است ورجال آن بين ثقه وصدوق مى باشند.(2)

اعمش مى گويد: «به خدا سوگند! من به جهت على واصحابش تعجّب نمودم؛ زيرا اصحاب پيامبر (ص) همراه او بودند. . .» .(3)

و نيز اجماع تابعين بر بيعت با على (ع) بود. حسن بن فرحان مالكى در اين باره مى گويد:

اگر صحابه اجماع بر بيعت با على داشتند تابعين نيز به تبع آنان بوده اند. تابعين حجاز وعراق ومصر ويمن وخراسان وديگر بلاد اسلامى تابع صحابه بوده اند، و بدين جهت همراه با على (ع) در صفّين بزرگان تابعين از اهل عراق بوده اند ودر رأس آنان بهترين تابعين اويس قرنى وعلقمة بن قيس وابوعبدالرحمن سلمى وابوالأسود دوئلى واحنف بن قيس وديگران از بزرگان تابعين قرار داشتند. . .(4)

ص:99

رابعاً: علما ومحدّثان اهل سنّت، اجماع بر بيعت عمومى با حضرت دارند، اينك به عبارات برخى از آنها اشاره مى كنيم:

الف) سليمان بن طرخان تيمى (١4٣ه. ق) مى گويد: «اهل حرمين با على (ع) بيعت نموده وبيعت براى اهل حرمين است» .(1)

ب) ابن اسحاق (متوفاى ١5١ه. ق) مى گويد:

چون عثمان كشته شد، با على بن ابى طالب به طور عمومى در مسجد رسول خدا (ص) بيعت شد. واهل بصره با او بيعت كردند ودر مدينه طلحه وزبير نيز بيعت نمودند.(2)

عبارت ابن اسحاق قصور دارد ومعلوم است كه استقصا نكرده است؛ زيرا تنها به بيعت اهالى مدينه وبصره اشاره كرده وسخنى از بيعت كوفه وحجاز ويمن ومصر وخراسان ويمامه به ميان نياورده است؛ در حالى كه همه اهالى آن ديار نيز بيعت كردند.(3)

ج) محمّد بن ادريس شافعى (٢٠4ه. ق) مى گويد: «بدانيد كه امام به حق بعد از عثمان، على بن ابى طالب است وامامت او با بيعت بزرگان صحابه ورضايت بقيه ثابت شد» .(4)

د) ابن سعد (٢٣١ه. ق) مى گويد:

چون عثمان در روز جمعه، شب ٢٨ ذى الحجه، سال ٣5 به قتل رسيد با على بن ابى طالب (رحمه الله) فرداى آن روز به عنوان خلافت بيعت شد. طلحه وزبير وسعد بن ابى وقاص وسعيد بن زيد بن عمرو بن نفيل

ص:100

وعمار بن ياسر واسامة بن زيد وسهيل بن حنيف وابوايّوب انصارى ومحمّد بن سلمه وزيد بن ثابت وخزيمة بن ثابت وتمام كسانى كه از اصحاب رسول خدا (ص) وديگران كه در مدينه بودند با حضرت بيعت كردند.(1)

ه) ابن قتيبه دينورى (٢٧6ه. ق) مى گويد:

. . . من نواصب را مشاهده كردم، هنگامى كه غلوّ رافضه در محبّت على ومقدّم داشتن او را ديدند، با اين عمل مقابله كرده ودر تأخير على -كرّم الله وجهه- وكوتاهى در حقّ او وناسزاگويى به او غلو نمودند، گرچه به ظلم بر او تصريح نكرده اند. . . وبه جهت جهلشان آن حضرت را از امامان هدايت خارج كرده ودر زمره امامان فتنه گر داخل كردند، واو را مستوجب اسم خلافت ندانستند؛ زيرا مردم (پس از بيعت) بر او اختلاف كرده اند ولى براى يزيد بن معاويه به بهانه اجماع مردم بر او، اسم خليفه را مستحق وى دانستند. . .(2)

و) حافظ ابوبكر اسماعيلى (م٣٧١ه. ق) در حكايت مذهب اهل سنّت مى گويد:

سپس خلافت على بن ابى طالب به بيعت بيعت كنندگان از بدرى ها همچون عمار بن ياسر وسهل بن حنيف وتابعين آنان از ساير صحابه به جهت سابقه حضرت وفضل او ثابت شد.(3)

ص:101

ز) ابوعبدالله بن بطّه (٣٨٧ه. ق) مى گويد:

بيعت على بيعت اجتماع ورحمت بود، وهرگز مردم را به خود دعوت نكرد ونيز بر بيعت خود با شمشير، مردم را مجبور نساخت وبا عشيره خود بر مردم غالب نشد. او با اين عمل خود به خلافت شرف وبها داد وبا عدالت خود به قامت خلافت، زيور بها وعظمت وارزش آويخت. . .(1)

ح) ابوعثمان على بن عبدالرحمن صابونى (م44٩ه. ق) مى گويد:

. . . خلافت على به بيعت صحابه با او بود؛ زيرا تمام آنان او را سزاوارترين وبرترين خلق در آن وقت به خلافت مى شناختند، وهرگز عصيان ونافرمانى او را به خود اجازه نمى دادند. . . (2)

ط) ابن عبدالبرّ (م46٣ه. ق) مى گويد: «مهاجرين وانصار بر بيعت با او اجتماع كردند وتنها چند نفر از آنها بودند كه بيعت نكردند. . .» .(3)

ى) آمدى (6٣١ه. ق) مى گويد:

و امّا وجه دوم در اثبات امامت على (ع) اجماع امت بعد از قتل عثمان واتفاق آنها بر استخلاف وامامت او است. . . واين دليل بر امامت وى مى باشد.(4)

ك) ابن عماد حنبلى (١٠٨٩ه. ق) مى گويد: «همراه ومؤيّد خلافت على (ع) جماعتى از بدرى ها واهل بيعت رضوان وروايات پيامبر (ص) واجماع بر امامت او بودند» (5)

ص:102

ل) ابن ابى العزّ حنفى (٧٩٢ه. ق) مى گويد: «خلافت براى اميرالمؤمنين على بن ابى طالب بعد از عثمان، با بيعت صحابه، به جز معاويه از اهل شام ثابت شد» .(1)

م) ابن حجر عسقلانى (٨5٢ه. ق) مى نويسد:

بيعت على بر خلافت، بعد از قتل عثمان در اوائل ذى الحجة سال ٣5 بود. مهاجرين وانصار وتمام كسانى كه حاضر بودند، با او بيعت كردند. بيعت او را به تمام مناطق اسلامى مكتوب نمودند، تمام اهالى آن ممالك به بيعت با او اذعان پيدا كردند به جز معاويه واهل شام كه بين آنها بعداً اتّفاقاتى افتاد.(2)

ص:103

است، ولذا چون حضرت فوت كرد هرگز چنين حزنى را ابوبكر نداشت؛ زيرا بى فايده است، نتيجه اينكه حزن ابوبكر بدون شكّ كامل تر از حزن فاطمه است.(1)

ص:104

چرا ابن تيميه به پيامبر (ص) اعتراض نمى كرد كه چرا به امرى كه گذشته وفوت شده محزونى؟ !

بخارى ومسلم نقل كرده اند:

هنگامى كه خبر شهادت زيد بن حارثه وجعفر بن ابى طالب وعبدالله بن رواحه در غزوه موته به پيامبر اكرم (ص) رسيد؛ در حالى كه آثار حزن بر ايشان هويدا بود، جلوس نمود.(1)

بخارى از انس بن مالك نقل كرده كه گفت:

قنت رسول الله (ص) شهراً حين قتل القرّآء، فما رأيت رسول الله حزن حزناً قطّ أشدّ منه.(2)

هنگامى كه قاريان قرآن در كنار بئر معونه به شهادت رسيدند، يك ماه حضرت با مردم سخن نمى گفت. وهرگز ديده نشد كه پيامبر (ص) به اين شدّت ناراحت شده باشد.

ثالثاً: حزن واندوه حضرت زهرا (عليها السلام) بعد از وفات پيامبر (ص) تنها در فراغ پدرش نبوده، بلكه حزن واندوه وگريه او بر ارتداد امت وبه فراموشى سپردن تمام زحمات وسفارشات پدرش وخانه نشين كردن خليفه به حق رسول خدا (ص) ؛ يعنى حضرت على (ع) وديگر امور نيز بوده است.

حضرت زهرا (عليها السلام) چنان از اين امور محزون وناراحت بود كه عبدالله بن حارث مى گويد:

مكثت فاطمة بعد النبي (ص) ستّة أشهر وهي تذوب. (3)

فاطمه (عليها السلام) بعد از پيامبر (ص) شش ماه زنده بود واين درحالى بود كه بدنش در اين مدّت آب مى شد.

ص:105

رابعاً: چه كسى گفته كه ابوبكر در سوگ پيامبر (ص) محزون نشده ونگريسته است؟ ! بلكه مطابق نصّ طيالسى او بر پيامبر (ص) نوحه سرايى نيز كرده است.

او مى گويد: «بعد از وفات پيامبر (ص) چون بر حضرت وارد شد لبانش را بين دو چشمان حضرت گذاشت ودو دستش را به دوگيجگاه او، آن گاه فرياد برآورد:

« وانبيّاه، واخليلاه، واصفيّاه»(1)؛ «آه اى نبى خدا، واى اى دوست خدا، واى انتخاب شده خدا» .

خامساً: چگونه انسان در فراق رسول خدا (ص) محزون نگردد؛ در حالى كه حضرت فرمود:

من أصيب بمصيبة فليذكر مصيبته بي فإنّها من أعظم المصائب.(2)

هر كس به مصيبتى گرفتار آمد بايد مصيبت مرا به ياد آورد؛ زيرا كه مصيبت من از بزرگ ترين مصيبت ها است.

سلمان وابوالدرداء دائماً در فراغ رسول خدا (ص) محزون بودند ولذا از آن دو رسيده كه مى گفتند:

ثلاثة أحزنتني حتّى أبكتني: فراق محمّد (ص) . . .(3)

سه چيز مرا به حدّى محزون كرده كه به گريه واداشته است: يكى فراق محمّد (ص) . . .

حزن در فراق ودورى پيامبر (ص) به حدّى تأثيرگذار بود كه حتى تنه درخت خرمايى كه در مسجد رسول خدا (ص) بود نيز متأثر شد.

ص:106

دارمى در سنن خود از انس بن مالك نقل مى كند كه رسول خدا (ص) در روز جمعه مى ايستاد وپشت خود را بر تنه درخت خرمايى در مسجد تكيه مى داد. شخصى رومى آمد وگفت: «آيا اجازه مى دهيد براى شما چيزى بسازم تا بر روى آن بنشينيد؟ زيرا گويا شما ايستاده ايد. او براى حضرت، منبر سه پلّه اى ساخت كه حضرت بر پله سوم آن مى نشست. چون پيامبر (ص) بر روى منبر قرار گرفت، آن تنه درخت در حزن حضرت صدايى همچون صداى گاو درآورد، به حدّى كه مسجد به لرزه درآمد. حضرت در آن هنگام از منبر پايين آمد وآن تنه درخت را دربرگرفت. در اين هنگام بود كه آرام گرفت. سپس حضرت فرمود:

والّذي نفسي بيده لو لم التزمه مازال هكذا حتى تقوم الساعة حزناً على رسول الله (ص) .(1)

قسم به كسى كه جانم به دست اوست اگر او را دربرنگرفته بودم تا روز قيامت در حزن رسول خدا اين چنين بود.

آن گاه پيامبر دستور داد تا آن چوب را دفن نمايند.

ص:107

ص:108

ابوداوود از خولة بن مالك بن ثعلبه نقل كرده كه گفت:

همسرم اوس بن صامت مرا طلاق ظهار داد. به نزد رسول خدا (ص) آمدم واز اين بابت نزد او شكايت كردم. حضرت در اين امر با من مجادله مى نمود و مى فرمود: از خدا بترس؛ زيرا او پسرعموى تو است. من نگذشتم تا اينكه قرآن نازل شد، خداوند سبحان فرمود:

قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِى تُجادِلُكَ فِى زَوْجِها (مجادله: ١)

خداوند سخن زنى را كه درباره شوهرش به تو مراجعه كرده بود شنيد.(1)

ثالثاً: مطابق روايات بسيارى، صحابه نزد رسول خدا (ص) شكايت مى آوردند. اينك به نمونه هايى از آنها اشاره مى كنيم:

الف) شكوه حضرت زهرا (عليها السلام) از خدمت در منزل.(2)

ب) شكوه يكى از صحابه درباره قحطى.(3)

ج) شكوه صحابه از گرانى قيمت ها.(4)

د) شكوه صحابه از فقر وتنگدستى.(5)

ه) شكوه صحابه از عطش در يكى از غزوات.(6)

و) شكوه جرير از اينكه نمى تواند بر اسب بنشيند.(7)

ص:109

ز) شكوه حذيفه.(1)

ح) شكوه عبدالرحمن بن عوف از خالد بن وليد.(2)

ط) شكوه يكى از صحابه از قساوت قلب.(3)

ى) شكوه عثمان بن ابى العاص از دردى كه در بدنش احساس كرده بود.(4)

ك) شكوه صحابه از ظلم مشركين.(5)

ل) شكوه يكى از صحابه در مورد تخيّلات در نماز.(6)

م) شكوه زنان به جهت كتك خوردنشان. (7)

ن) شكوه تابعين از حجاج بن يوسف ثقفى.(8)

س) شكوه اميرالمؤمنين (ع) در عالم رؤيا از امت پيامبر (ص) .(9)

ع) شكوه بهائم نزد رسول خدا (ص) .(10)

ص:110

اين عمل به جرح وطعن فاطمه (عليها السلام) نزديك تر است تا اينكه مدح باشد.(1)

او در جايى ديگر مى گويد:

و اما قول ابن مطهر حلّى كه تمام محدثين روايت كرده اند كه پيامبر (ص) فرمود:

«يا فاطمة! إنّ الله يغضب لغضبك ويرضي لرضاك» ، اين نسبت دروغ به پيامبر است؛ زيرا اين حديث از پيامبر نقل نشده، ودر كتب معروف حديثى شناخته نشده وسند معروف يا صحيح ويا حسنى از پيامبر ندارد. وهر كس كه خدا ورسول از او راضى است ضررى ندارد كه يكى از خلق نسبت به او غضبناك شود، هر كس كه مى خواهد باشد.(2)

ص:111

ب) حاكم نيشابورى.(1)

ج) ابوالقاسم طبرانى.(2)

د) دولابى. (3)

ه) ابن عساكر دمشقى. (4)

و) محبّ الدين طبرى.(5)

ز) ابن حجر هيتمى.(6)

ثالثاً: حاكم نيشابورى بعد از نقل اين حديث تصريح به صحت سند آن كرده است. ونيز حافظ هيثمى تصريح به حَسَن بودن آن نموده است.

گرچه ذهبى به دفاع از استادش ابن تيميه برآمده واين حديث را با سند حاكم تضعيف كرده وگفته: حسين بن زيد منكر الحديث است وروا نيست كه به او احتجاج شود، ولى اين تعليق از ذهبى غريب به نظر مى رسد؛ زيرا او سبب جرح ونقد خود را ذكر نكرده ونيز علت اينكه نمى توان به حديث او احتجاج كرد را بيان ننموده است. نهايت مطلبى كه مى توان درباره حسين بن زيد ذكر كرد اين است كه او مشكلى ندارد. ابن عدى در «الكامل» مى گويد: عموم حديث او از اهل بيت است واميد است كه در او باكى نباشد. . .» . (7)

ص:112

وابن حجر مى گويد: «او صدوق است وچه بسا در برخى موارد به خطا رفته است» .(1)

بس است در توثيق او كه حافظ دارقطنى در سندى كه حسين بن زيد وجود دارد مى گويد: «تمام اين افراد ثقه هستند» .(2)

و نيز ضياء مقدسى اين حديث را در كتاب «الاحاديث المختارة» نقل كرده است، با التزام به اينكه راويان احاديثى كه نقل مى كند همگى موثّقند.

وانگهى ذهبى متّهم به تشدّد وسخت گيرى در احاديثى است كه در باب فضايل اهل بيت (عليهم السلام) وارد شده است، وگاهى بدين جهت افراد بسيار جليل القدر را تضعيف مى كند. ابن حجر عسقلانى در ترجمه على بن صالح انماطى، بعد از آنكه مشاهده كرده كه ذهبى او را متّهم به گفتارى كرده كه او از آن مبرّا است، مى گويد: «سزاوار است كسانى كه از ناحيه ذهبى تضعيف مى شوند را خوب بررسى كنيم» . (3)

ذهبى چگونه اين حديث را تضعيف كرده؛ در حالى كه شيخ واستاد او حافظ مزّى در «تهذيب الكمال» از باب احتجاج اين حديث را نقل كرده وراويان آن را تضعيف نكرده است.

رابعاً: چه كسى گفته كه خداوند سبحان اگر از كسانى به جهت يك عمل خاصى راضى شده تا ابد از آنان راضى است؛ گرچه بعد از آن عمل كارهاى خلاف بسيارى انجام داده باشند. بنابراين پيامبر (ص) گرچه به جهت

ص:113

بيعت رضوان از عده اى از صحابه راضى شد ولى اين رضايت در مورد خاص ومربوط به آن عمل است وشامل اعمال خلاف او نمى شود. ونيز دلالت بر راضى بودن خداوند از آنان تا آخر عمر ندارد.

خامساً: معناى جمله

« كائناً من كان» هر كس مى خواهد باشد، كه در بخشى ديگر از كلام ابن تيميه آمده چيست؟ آيا اين اهانت به حضرت زهرا (عليها السلام) واظهار عداوت به او نيست.

سادساً: اگر جمله:

« يا فاطمة! إنّ الله يغضب لغضبك ويرضى لرضاك» در صحاح ستّه نيامده ولى شبيه اين مضمون در صحيح بخارى وارد شده است.

بخارى به سند خود از مسور بن مخرمه نقل كرده كه رسول خدا (ص) فرمود:

فاطمة بضعة منّي فمن أغضبها فقد اغضبني.(1)

فاطمه پاره اى از تن من است پس هر كس او را به غضب درآورد به طور حتم مرا به غضب درآورده است.

مى دانيم كه هر كس شخصى را به غضب درآورد او را اذيت وآزار داده است. در نتيجه پيامبر (ص) به جهت غضب دخترش فاطمه (عليها السلام) اذيت وآزار شده است. در قرآن كريم آمده است:

إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِى الدُّنْيا وَ الآْخِرَة وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً (احزاب: 5٧)

آنها كه خدا وپيامبرش را آزار مى دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنيا وآخرت دور ساخته، وبراى آنها عذاب خواركننده اى آماده كرده است.

ص:114

ص:115

ثانياً: نماز هر كس بر جنازه شخصى منشأ خير زايد نخواهد بود.

ثالثاً: حضرت زهرا (عليها السلام) مطابق آيه تطهير وبرخى از احاديث، معصومه بوده واز هر نوع اشتباه وخطا مصون است.

پيامبر (ص) در شأن او فرمود:

فاطمة بضعة منّي من أغضبها فقد أغضبني.(1)

فاطمه پاره تن من است، هر كس او را به غضب درآورد به طور حتم مرا به غضب درآورده است.

كسى كه اين گونه وصيت كرده به طور حتم از دستگاه خلافت و سردمداران آن غضبناك بوده است، در نتيجه آنان مورد غضب پيامبر (ص) نيز قرار گرفته اند. اين حديث دلالت بر عصمت حضرت زهرا (عليها السلام) دارد؛ زيرا اگر حضرت در تمام امورش از آن جمله غضب كردن، معصوم نبود خداوند به طور مطلق در تمام موارد غضب كردن حضرت، غضب نمى نمود.

نتيجه اينكه: حضرت زهرا (عليها السلام) با اين وصيّتش تا روز قيامت حجت را براى كسانى كه براى حكومت خليفه اول ارزشى قائلند، تمام كرد. . . .

رابعاً: ابن تيميه در اصل وصيت واينكه حضرت زهرا (عليها السلام) به توسط حضرت على (ع) شبانه دفن شد شك دارد وبر فرض ثبوت اين قضيه بر حضرت زهرا (عليها السلام) اشكال وايراد مى كنند؛ در حالى كه مطابق نصوص معتبر نزد فريقين، هم وصيت به دفن شبانه وهم دفن حضرت شب هنگام از مسلّمات است.

ص:116

بخارى به سندش از عايشه نقل كرده كه گفت: فاطمه دختر پيامبر (ص) كسى را به نزد ابوبكر فرستاد تا ميراث خود از رسول خدا (ص) از فيء مدينه وفدك وآنچه از خمس خيبر باقى مانده، بازخواهد. . . ابوبكر از دادن اين اموال امتناع كرد. فاطمه بر ابوبكر بدين جهت غضب نموده واو را رها كرد. وتا هنگام وفاتش با او سخن نگفت. بعد از پيامبر (ص) شش ماه زنده بود. هنگامى كه وفات نمود شوهرش على او را شبانه دفن كرد وابوبكر را بر آن امر اعلان ننمود.(1)

مسلم نيز در ضمن قضيه غضب حضرت زهرا (عليها السلام) بر ابوبكر ووفات او مى گويد: «. . . على (ع) خبر وفات حضرت فاطمه (عليها السلام) را به ابوبكر نرسانيد وخودش بر او نماز گزارد» .(2)

يعقوبى نقل مى كند:

. . . فاطمه بر شوهرش على وصيت كرد تا او را غسل دهد. . . وشبانه به خاك بسپارد، وكسى به جز سلمان وابوذر وبنابر نقلى عمار در تشييع جنازه او حاضر نشد.(3)

ابن ابى الحديد مى گويد:

خبر صحيح نزد ما اين است كه فاطمه (عليها السلام) از دنيا رحلت نمود؛ در حالى كه بر ابوبكر وعمر غضبناك بود ولذا وصيت كرد تا اين دو نفر -ابوبكر وعمر- بر جنازه او نماز نگزارند.(4)

ص:117

استاد توفيق ابوعلم نقل مى كند:

فاطمه زهرا (عليها السلام) سه وصيت كرد، يكى آنكه كسانى كه بر آنان غضبناك بوده، در تشييع جنازه اش حاضر نشوند وجنازه اش شبانه به خاك سپرده شود. . . . (1)

ص:118

چرا مهر زنان را زياد قرار مى دهيد، رسول خدا (ص) واصحابش مهر را چهارصد درهم وكمتر قرار مى دادند. . . اگر كسى بيش از اين قرار دهد من مازاد را به بيت المال بر مى گردانم زنى در مجلس حاضر بود، گفت: آيا نشنيده اى آنچه را كه خداوند در قرآن نازل كرده است؟ عمر گفت: كدامين آيه؟ زن گفت: آيا نشنيده اى كه خداوند مى فرمايد: وَ آتَيْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً ؛ «و مال فراوانى [به عنوان مهر] به او پرداخته ايد» . (نساء:٢٠) چيزى از آن را پس نگيريد. عمر گفت: بار خدايا! ما را ببخش، تمام مردم از عمر داناترند.(1)

د) جهل خليفه به كلمه «ابّ» در آيه: وَ فاكِهَ وَ أَبًّا .(2)

ه) جهل خليفه به تأويل قرآن.(3)

و) جهل خليفه به كيفيت طلاق كنيز.(4)

ز) جهل خليفه به سنّت مشهور.(5)

ح) قراردادن معيارهاى ساختگى.

ابن ابى مليكه مى گويد:

عمر درباره بچه اى از اهل عراق كه دزدى كرده بود چنين نوشت: او را وَجَب كنيد، اگر شش وجب بود دست او را قطع كنيد. او را

ص:119

وجب كردند، ديدند كه يك بند انگشت كمتر است، لذا او را رها نمودند.(1)

ك) جهل نسبت به حكم طلاق.

از عمر بن خطّاب در مورد مردى سؤال شد كه زنش را در جاهليّت دو طلاق داده ودر اسلام نيز يك طلاق داده است. او گفت: «من تو را نه امر مى كنم ونه نهى» . عبدالرحمن در آنجا حاضر بود وگفت: «لكن من دستور مى دهم كه طلاقت را در شرك به حساب نياورى» .(2)

ل) تعزير براى انجام مستحبات.

خرشة بن حر مى گويد:

عمر بن خطّاب را ديدم كه بر كف دستان مردان به جهت روزه گرفتن در ماه رجب مى زد تا دستان خود را بر غذا وارد كنند و مى گفت: رجب! و نمى دانى رجب چيست؟ همانا رجب ماهى است كه اهل جاهليّت آن را تعظيم مى كردند وچون اسلام آمد رها شد.(3)

اين در حالى است كه روزه ماه رجب از مستحبات نزد فريقين بوده وپيامبر (ص) در آن ماه روزه مى گرفته است.(4)

ثانياً: استفاده عمر بن خطّاب از حضرت على (ع) از مسلّمات است. اينك به نمونه هايى از آنها اشاره مى كنيم:

الف) روزى زنى كه بچه شش ماهه به دنيا آورده بود را نزد عمر آوردند. دستور داد تا او را سنگسار كنند. خواهرش نزد حضرت على (ع)

ص:120

آمد وعرض كرد: «عمر مى خواهد خواهرم را سنگسار كند، تو را به خدا سوگند مى دهم اگر براى او عذرى مى دانى مرا خبر ده» . حضرت فرمود: «آرى براى او عذرى است. . .» .

آن گاه حضرت (ع) فرمود: خداوند مى فرمايد: وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ ؛ «و مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شير مى دهند» . (بقره: ٢٣٣) همچنين مى فرمايد: وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً ؛ «و دوران حمل واز شير بازگرفتنش سى ماه است» . (احقاف: 15) ومى فرمايد: وَ فِصالُهُ فِي عامَيْنِ ؛ «ودوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مى يابد» . (لقمان: ١4)

نتيجه اينكه: حدّاقلّ حمل، شش ماه است. . . عمر كلام حضرت على (ع) را پذيرفت و زن را رها كرد.(1)

ب) ابن عباس مى گويد: زن ديوانه اى را كه زنا داده بود به نزد عمر آوردند، عمر با عده اى درباره حكم آن زن مشورت كرد، آن گاه دستور داد تا او را سنگسار كنند. حضرت على (ع) كه از آنجا عبور مى كرد فرمود: «گناه اين زن چيست؟» گفتند: «اين زن ديوانه فلان قبيله است كه زنا داده وعمر امر كرده تا او را سنگسار كنند» . حضرت فرمود: «او را برگردانيد» . آن گاه به نزد عمر آمد وفرمود:

آيا نمى دانى كه رسول خدا (ص) فرمود: قلم مؤاخذه از سه دسته برداشته شده است: از بچه تا بالغ گردد، واز خواب تا بيدار شود واز ديوانه تا عاقل گردد؟ اين زن ديوانه فلان قبيله است، وشايد

ص:121

در حال جنونش دست به چنين كارى زده است، آن گاه زن را رها كرد وعمر كه در آنجا بود به علامت تأييد، تكبير گفت.(1)

ج) زن آبستنى را نزد عمر آوردند كه اعتراف به زنا كرده بود. عمر دستور داد او را سنگسار كنند. حضرت على (ع) او را ديد، فرمود: «اين زن را كجا مى بريد؟» گفتند: «عمر دستور داده تا او را سنگسار كنيم» . حضرت او را برگرداند وفرمود: «تو اگر سلطه بر اين زن دارى چه حقى بر آن بچه اى دارى كه در شكم او قرار دارد؟ . . .» عمر آن زن را رها كرد ودر آن هنگام گفت: «زنان عاجزند كه مثل على بن ابى طالب را بزايند، اگر على نبود به طور حتم عمر هلاك شده بود» .(2)

ثالثاً: در هيچ مدرك معتبرى وجود ندارد كه حضرت على (ع) در مسأله اى فقهى يا حكم قضايى، به عمر مراجعه كرده واز او استفاده كرده باشد.

ص:122

ص:123

ص:124

الف) يزيد به نعمان بن بشير گفت: «ستايش خداى را كه حسين را كشت» .(1)

ب) يعقوبى مى نويسد: «زمانى كه خبر كشته شدن امام حسين (ع) به يزيد رسيد او در باغ خضراى خود بود، در آن هنگام تكبير بلندى گفت. . .» .(2)

ج) وچون اسيران به شام رسيدند، يزيد بزرگان اهل شام را دعوت كرد تا بر او وارد شده وبه او به جهت اين پيروزى تبريك بگويند. (3)

د) مقريزى وديگران نقل كرده اند كه چون سر امام حسين (ع) را نزد يزيد گذاردند، شروع به كوبيدن با قضيب به دندانهاى حضرت نمود وشعر خواند. . . آن گاه دستور داد تا سر شريف آن حضرت را بر در قصر تا سه روز به دار آويختند.(4)

و مطابق نصّ ديگر تا سه روز در دمشق سر را بر دار زد وسپس آن را در خزينه اسلحه خود قرار داد.(5)

ه) سيوطى مى نويسد: «خدا لعنت كند قاتل حسين (ع) را وابن زياد وبا او يزيد را» .(6)

و) از ابن جوزى درباره لعن يزيد سؤال شد؟ او گفت:

ص:125

احمد لعن او را جايز دانسته است وما مى گوييم: يزيد را دوست نداريم؛ به جهت آن كارى كه با فرزند دختر رسول خدا (ص) انجام داد، وآل رسول خدا (ص) را به اسيرى به شام بر روى هودج هاى شتران فرستاد.(1)

ز) ابن عماد حنبلى مى گويد:

يزيد مردى ناصبى وغليظالقلب بود. مسكر مى آشاميد ومنكرات انجام مى داد. دولتش را با كشتن حسين (ع) شروع كرد وبا واقعه حرّه ختم نمود. (2)

ح) ابن خلدون درباره كشتن امام حسين (ع) مى نويسد:

همانا كشتن او از كارهاى يزيد به حساب مى آيد كه تأكيد كننده فسق او به حساب مى آيد، وحسين در اين واقعه شهيد در راه خدا بود.(3)

ثانياً: مسعودى وديگران نقل كرده اند كه:

يزيد هميشه اهل طرب بود. . . روزى در مجلس شراب نشسته ودر طرف راستش ابن زياد قرار داشت. واين بعد از كشتن حسين (ع) بود. آن گاه رو به ساقى كرده وگفت:

إسقني شربۀ تروّي مشاشي

ثم مل فاسق مثلها ابن زياد

صاحب السرّ و الامانه عندي

و لتسديد مغنمي و جهادي(4)

ص:126

مرا شرابى ده كه سراسر وجودم را سيراب كند. آن گاه روى كن وبه مثل آن، ابن زياد را سيراب كن.

او كه صاحب سرّ وامانت نزد من است. به جهت تأييد غنيمت ها وجهاد من چنين كن.

سبط بن جوزى مى نويسد:

يزيد، ابن زياد را به سوى خود طلبيد واموال بسيار وتحفه هاى بزرگى به او عطا نمود، واو را به خود نزديك كرده، منزلتش را رفيع گردانيد. ونيز او را بر زنان خود داخل كرده وهم پياله شرابش گردانيد. آن گاه به آوازه خوان گفت: غنا بخوان. آن گاه خودش آن دو بيت سابق را انشاء نمود.(1)

ابن اعثم نقل كرده كه يزيد به ابن زياد يك مليون درهم جايزه داد. (2)

ثالثاً: از تاريخ استفاده مى شود كه يزيد -بعد از آنكه ابن زياد امام حسين (ع) را به شهادت رسانيد- جوايز بسيارى براى او فرستاد ونزد او اجر وقرب خاصّى پيدا كرد.

الف) ابن اثير مى نويسد:

چون سر حسين (ع) به يزيد رسيد، مقام ودرجه ابن زياد نزد يزيد بالا رفته، هدايايى به او عطا نمود وبه جهت آنچه انجام داده بود او را مسرور ساخت.(3)

ص:127

ب) طبرى نقل مى كند:

چون عبيدالله بن زياد، حسين بن على وفرزندان پدرش را به قتل رسانيد سرهاى آنان را به سوى يزيدبن معاويه فرستاد. در ابتدا يزيد از اين عمل خشنود شد وعبيدالله منزلت ومقامى نزد يزيد پيدا كرد.(1)

رابعاً: از نصوص تاريخى استفاده مى شود كه يزيد نه تنها ابن زياد را به جهت كشتن امام حسين (ع) توبيخ نكرد، بلكه از توبيخ او نيز جلوگيرى نمود.

طبرى وديگران نقل كرده اند:

هنگامى كه اسرا را بر يزيد وارد كردند، يحيى بن حكم با خواندن دو بيت ابن زياد را بر اين عمل توبيخ وسرزنش كرد. . . ولى يزيد مشت محكمى به سينه او زد وبه او گفت: ساكت باش!(2)

اين حركت وچنين دفاع سرسخت از ابن زياد، نه تنها دليل بر رضايت يزيد بر عمل ابن زياد دارد بلكه امضاى بر عمل او بوده ودر حقيقت اين جنايت به امر او بوده است.

ص:128

ص:129

رسول خدا (ص) به نام ابوبرزه اسلمى خطاب به يزيد گفت: آيا با چوب دستى ات بر گلوى حسين (ع) مى كوبى؟ آگاه باش! تو چوبت را بر جايى مى كوبى كه من ديدم رسول خدا (ص) آن جا را مى بوسيد. اى يزيد! در روز قيامت خواهى آمد؛ در حالى كه شفيع تو ابن زياد است. ولى حسين (ع) در روز قيامت خواهد آمد؛ در حالى كه شفيعش محمّد (ص) است، آن گاه برخاست وبر او پشت كرد واز مجلسش بيرون رفت.(1)

رابعاً: ابن اثير نقل مى كند:

آن گاه يزيد بر مردم اذن داد تا بر او وارد شوند؛ در حالى كه سر مبارك امام حسين (ع) در مقابل او قرار داشت، ودر دستان او چوبى بود كه با آن به گلوى آن حضرت مى كوبيد. آن گاه مشغول قرائت اشعار حسين بن حمام شد كه دلالت بر افتخار وتكبّر او در موضوع كشتن امام حسين (ع) دارد.(2)

اگر يزيد بر شهادت امام حسين (ع) وكشته شدن او راضى نبود چرا با چوب به گردن وبنابر نقل ديگر بر لب ودندان حضرت زد؟ وچرا بر اين كار با خواندن اشعار افتخار كرد؟ !

سيوطى مى نويسد:

هنگامى كه حسين وفرزندان پدرش كشته شدند، ابن زياد سرهاى آنان را به سوى يزيد فرستاد. يزيد در ابتدا از كشته شدن آنها

ص:130

خوشحال گشت، ولى چون مشاهده كرد مسلمانان بدين جهت او را دشمن داشته وبغض او را بر دل گرفته اند لذا اظهار پشيمانى نمود. وجا داشت واين حق مردم بود كه او را دشمن بدارند.(1)

سبط بن جوزى نقل كرده:

هنگامى كه سر حسين (ع) را به نزد يزيد گذاردند اهل شام را دعوت كرد وشروع به كوبيدن چوب خيزران بر سر حضرت نمود. آن گاه اشعار ابن زبعرى را قرائت نمود كه مضمون آن اين است كه ما بزرگان بنى هاشم را در عوض بزرگان خود كه در بدر كشته شدند به قتل رسانديم. لذا در اين جهت اعتدال وتعديل برقرار شد.(2)

ص:131

ثانياً: ابن اثير مى نويسد:

اهل بيت (امام) حسين (ع) هنگامى كه به كوفه رسيدند ابن زياد آنان را حبس نمود وخبر آن را بر يزيد فرستاد. . . آن گاه نامه اى از طرف يزيد به ابن زياد فرستاده شد ودر آن امر نمود اسرا را به طرف شام ارسال دارد. . .(1)

ص:132

جوابى كه براى من مى فرستى بايد سر حسين بن على باشد! اگر چنين كردى براى تو اسبان نجيب قرار مى دهم ونزد من جايزه وبهره اى زيادتر دارى. . .(1)

ثانياً: ابن عساكر مى نويسد:

خبر خروج حسين (ع) به يزيد رسيد، وى نامه اى به عبيدالله بن زياد كه عاملش در عراق بود نوشت واو را به جنگ ومقابله با حسين (ع) امر نمود ودستور داد كه اگر به امام حسين (ع) دسترسى پيدا كرد او را به سوى شام بفرستد.(2)

ابن اعثم مى نويسد: ابن زياد به اهل كوفه گفت:

يزيد بن معاويه نامه اى را با چهار هزار دينار ودويست هزار درهم براى من فرستاده تا آن را بين شما توزيع كنم وبا آن شما را به جنگ با دشمنش حسين بن على بفرستم، پس به دستور او گوش فرا داده واو را اطاعت كنيد.(3)

سيوطى مى گويد: «يزيد در نامه اى به والى خود در عراق -عبيدالله بن زياد- دستور جنگ با حسين را صادر نمود» .(4)

ابن اعثم مى نويسد: «چون ابن زياد امام حسين (ع) را به قتل رسانيد، يزيد براى او يك ميليون درهم جايزه فرستاد» .(5)

ص:133

سلم بن زياد برادر عبيدالله بن زياد هنگامى كه بعد از شهادت امام حسين (ع) بر يزيد وارد شد، يزيد به او گفت: «هر آينه محبّت ودوستى شما اى بنى زياد بر آل ابوسفيان واجب شد» . (1)

هنگامى كه ابن زياد به نزد يزيد آمد، يزيد به استقبال او رفت وبين دو چشمانش را بوسيد واو را بر تخت پادشاهى اش نشاند وبر زنانش وارد كرد وبه آوازه خوان دستور داد تا برايش بخواند، وبه ساقى گفت: ما را از شراب سيراب كن. . . آن گاه يك ميليون به او وعمر بن سعد جايزه داد. وتا يك سال خراج عراق را به وى واگذار نمود. (2)

ثالثاً: يعقوبى مى نويسد:

حسين (ع) از مكه به طرف عراق حركت نمود؛ در حالى كه يزيد، عبيدالله بن زياد را والى عراق كرده بود. يزيد به او چنين نوشت: خبر به من رسيده كه اهل كوفه به حسين نامه نوشته واز او دعوت كرده اند تا بر آنان وارد شود، واو نيز از مكه به طرف كوفه در حركت است. . . اگر او را به قتل رساندى كه هيچ وگرنه تو را به نسب وپدرت باز خواهم گرداند. پس بپرهيز كه وقت از دست تو فوت نشود.(3)

از اين نصّ تاريخى به خوبى استفاده مى شود كه يزيد، عبيدالله بن زياد را مأمور كشتن امام حسين (ع) كرده واو را در صورت نافرمانى تهديد نيز كرده است.

ص:134

رابعاً: ابن اعثم وديگران نقل كرده اند كه حرّ بن يزيد با اصحابش در مقابل امام فرود آمدند. او در نامه اى به ابن زياد از فرود آمدن امام حسين (ع) در سرزمين كربلا خبر داد. ابن زياد در نامه اى به امام حسين (ع) چنين نوشت:

اما بعد؛ اى حسين! به من خبر رسيده كه در كربلا فرود آمده اى، اميرالمؤمنين ]يزيد [ در نامه اى به من نوشته كه بر چيزى تكيه ندهم واز نان سير نگردم تا آنكه تو را به لطيف خبير ملحق كرده يا به حكم خود وحكم يزيد بازگردانم.(1)

از اين نصّ تاريخى به خوبى استفاده مى شود كه يزيد، عبيدالله را در صورت بيعت نكردن امام حسين (ع) مأمور به قتل آن حضرت كرده است.

ص:135

روزگار سلطنت يزيد بن معاويه، ميان لشكريان شام ومردم مدينه به وقوع پيوست.

«حرّه» در لغت به سرزمين هاى سنگلاخ وناهموارى گفته مى شود كه داراى سنگ هاى سياه بوده، عبور از آنها به دشوارى صورت مى گيرد.(1)واقعه حرّه از آن رو چنين نام گرفته كه هجوم لشكريان حكومتى شام به مردم مدينه از سمت شرقى آن؛ يعنى از ناحيه سرزمين هاى سنگلاخى آن شهر صورت گرفته است.(2)

واقعه حرّه را به حق بايد يكى از فجايع تاريخ دانست ودر شمار زشت ترين حوادث سلطنت بنى اميه به حساب آورد. ابن مُشكويه مى نويسد: «واقعه حرّه از سهمگين ترين وسخت ترين وقايع است» . (3)

ص:136

ص:137

يزيد در اين ملاقات نه تنها نتوانست توجّه آنها را به خود جلب كند بلكه با اعمال جاهلانه اش بى كفايتى خود را به آنها ثابت كرد.(1)

آنان هنگامى كه به شهر مدينه بازگشتند، آنچه را از يزيد ديده بودند براى مردم تعريف كردند. آنان در مسجد پيامبر (ص) فرياد مى زدند ما از نزد كسى مى آييم كه دين ندارد، شراب مى خورد، تنبور مى نوازد، شب را با مردان پست وكنيزان آوازه خوان به سر مى برد ونماز را ترك مى نمايد.(2)

مردم از عبدالله بن حنظله پرسيدند: «چه خبر آورده اى؟» گفت: «از نزد مردى مى آيم كه به خدا سوگند اگر كسى غير از فرزندانم با من نباشد با او مى جنگم» . مردم گفتند: «ما شنيده ايم كه يزيد به تو پول وهديه هايى داده است» .

عبدالله گفت:

درست شنيده ايد. ولى من آنها را نپذيرفتم مگر براى تدارك نيرو بر عليه خود او. به اين ترتيب عبدالله به تحريك مردم عليه يزيد پرداخت ومردم نيز اجابت كردند. (3)

سيوطى مى نويسد: «سبب مخالفت اهل مدينه، اين بود كه يزيد در معاصى زياده روى كرد» .(4)

ص:138

ص:139

مردم مدينه شاهد آن بودند. عبدالله بن زبير در نامه اى به يزيد در انتقاد از وليد بن عقبه مى نويسد :

تو مردى خشن وسختگير را براى ما فرستاده اى كه به هيچ وجه توجّهى به حق وحقيقت ندارد وبه پند خيرخواهان وخردمندان اعتنا نمى كند، وحال آنكه اگر مرد نرمخويى را گسيل مى داشتى، اميد مى داشتم كه كارهاى دشوار وپيچيده را آسان سازد.(1)

به دنبال اين اعتراض بود كه يزيد، وليد بن عقبه را عزل كرد، وعثمان بن محمّد بن ابى سفيان را كه او نيز جوانى مغرور وبى تجربه وبى دقت بود، به حكومت حجاز منصوب كرد(2)، ودر زمانى كه او والى مدينه بود واقعه حرّه اتفاق افتاد. (3)

همه اين عوامل عقده هايى متراكم وفرصتى مناسب براى انفجار بود واحتياج به جرقّه اى داشت وآن جرقه به وجود آمد.

ابن مينا نماينده تام الاختيار يزيد در جمع آورى اموال او در مدينه بود، مى كوشيد تا اموال گردآمده را از محلّ حرّه خارج كند كه معترضان مدينه، راه را بر او بسته وآنها را توقيف كردند.(4)

ابن مينا موضوع توقيف اموال را به عثمان بن محمّد بن ابى سفيان، والى مدينه گزارش داد. . . او نيز موضوع را طى نامه اى به شام گزارش نمود ويزيد را بر عليه مردم مدينه برانگيخت.

ص:140

يزيد از شنيدن اين خبر خشمگين شد واظهار داشت: «به خدا سوگند! لشكر انبوهى به طرف آنها گسيل خواهم كرد وآنان را زير سم اسبان لگدمال خواهم نمود»(1)

ص:141

يزيد شب هنگام به مسجد آمد وبر بالاى منبر رفت و فرياد زد:

اى اهل شام! عثمان بن محمّد -والى مدينه- به من نوشته است كه اهل مدينه، بنى اميه را از شهر رانده اند. به خدا سوگند! اگر هيچ سرسبزى وآبادى وجود نداشته باشد برايم گواراتر از شنيدن اين خبر است.(1)

ص:142

سواره وهفت هزار نفر پياده آماده شدند. يزيد به هر كدام از سواره ها دويست دينار وبراى هر كدام از پياده هاى نظام صد دينار جايزه داد وبه آنان امر كرد كه به همراه مسلم بن عقبه حركت كنند.(1)

يزيد قريب به نيم فرسخ با مسلم بن عقبه ولشكريان همراه بود وآنان را بدرقه مى كرد.(2)

در ميان اين لشكر مسيحيان شامى نيز ديده مى شدند كه براى جنگ با مردم مدينه آماده شده بودند.(3)

يزيد درباره مردم مدينه به مسلم بن عقبه چنين سفارش كرد:

مردم مدينه را سه بار دعوت كن، اگر اجابت كردند چه بهتر وگرنه در صورتى كه بر آنان پيروز شدى سه روز آنان را قتل عام كن، هر چه در آن شهر باشد براى لشكر مباح خواهد بود. اهل شام را از آنچه مى خواهند با دشمن خود انجام دهند باز مدار. چون مدت سه روز بگذرد از ادامه قتل وغارت دست بردار واز مردم بيعت بگير كه برده وبنده يزيد باشند! هرگاه از مدينه خارج شدى به سوى مكه حركت كن.(4)

مسلم بن عقبه همراه لشكريان خود از وادى القرى به سوى مدينه حركت كرد ودر محلى به نام «جُرف» كه در سه ميلى مدينه واقع شده اردو زد.(5)

ص:143

از طرف ديگر، مردم مدينه ديرى بود كه از حركت لشكر شام اطلاع يافته وبراى مقابله ودفاع آماده شده بودند.

با نزديك شدن لشكر شام به مدينه، عبدالله بن حنظله در مسجدالنبى مردم را به نزد منبر پيامبر (ص) فرا خواند واز آنان خواست هر كدام با او همراهند تا پاى جان با او بيعت كنند، مردم نيز تا پاى جان با او بيعت نمودند.

عبدالله بر منبر قرار گرفت وپس از حمد خداوند وبيان مطالبى گفت:

اى مردم مدينه! ما قيام نكرديم مگر به خاطر اينكه يزيد مردى زناكار، خمّار وبى نماز است وتحمّل حكومت او مايه نزول عذاب الهى است. . . . (1)

ص:144

عبدالله بن حنظله به يكى از غلامانش گفت: «مرا از پشت سر محافظت كن تا نماز گزارم. عبدالله نمازش را خواند(1)وبه نبرد با شاميان ادامه داد» .

مسلم بن عقبه براى ورود به مدينه از مروان كمك خواست. او نيز به سمت مدينه حركت كرد تا به قبيله بنى حارثه رسيد. يكى از مردان آن قبيله را كه قبلا شناسايى كرده بود فراخواند وطى گفت وگوى محرمانه به وى وعده احسان وجايزه داد تا راهى براى نفوذ به مدينه نشان دهد. آن مرد فريب خورد وراهى را از جانب محله بنى الاشهل به مروان نشان داد وشاميان از همان راه به داخل مدينه نفوذ كردند. (2)

مبارزان ومدافعان خطّ مقدّم مردم مدينه ناگهان صداى تكبير وضجّه را از داخل مدينه شنيدند وپس از زمان نه چندان طولانى متوجّه هجوم لشكر شام از پشت سر خود شدند. بسيارى از آنان جنگ را رها كرده وبه خاطر دفاع از زن وفرزند خود به مدينه بازگشتند.(3)

شاميان به هر سو حمله مى بردند واهل مدينه را مى كشتند. آنان با كشتن عبدالله بن حنظله مقاومت باقى مانده مردم مدينه را در هم شكسته وبر كلّ مدينه تسلط يافتند.

ص:145

وتا دميدن هلال ماه محرّم، مدينه به مدت سه روز در چنگال سپاه شام غارت شد.(1)

مسلم بن عقبه چنآنكه يزيد بن معاويه گفته بود به لشكر شام پس از تصرّف مدينه، گفت: «دست شما باز است، هرچه مى خواهيد انجام دهيد! سه روز مدينه را غارت كنيد»(2)

بدين ترتيب شهر مدينه بر لشكريان شام مباح شد ودر معرض تاراج وبهره بردارى همه جانبه آنان قرار گرفت، وهيچ زن ومردى در مسير آنان از گزند وآسيب ايمنى نيافت. مردم كشته مى شدند واموالشان به غارت مى رفت.(3)

ناگوارتر از قتل وغارت شاميان نسبت به مردم مدينه وباقى مانده نسل صحابه رسول خدا (ص) ومهاجر وانصار، اقدام لشكر حريص و بى مبالات شام به هتك ناموس اهل مدينه بود.

در هجوم شاميان به خانه هاى مدينه، هزاران زن هتك حرمت شدند، هزاران كودك زاييده شد كه پدرانشان معلوم نبود. از اين رو، آنان را «اولاد الحرّه» مى ناميدند.(4)

كوچه هاى مدينه از اجساد كشته شدگان پر وخون ها تا مسجد پيامبر

ص:146

بر زمين ريخته شده بود.(1)كودكان در آغوش مادران محكوم به مرگ شده (2)وصحابه پير پيامبر (ص) مورد آزار وبى حرمتى قرار مى گرفتند.(3)

شدت كشتار به حدّى بود كه از آن پس مسلم بن عقبه را به خاطر زياده روى در كشتن مردم «مُسرف بن عقبه» ناميدند. اهل مدينه از آن پس لباس سياه پوشيدند وتا يك سال صداى گريه وناله از خانه هاى آنان قطع نشد.(4)

ابن قتيبه نقل مى كند:

در روز حرّه از اصحاب پيامبر (ص) هشتاد مرد كشته شد. وبعد از آن از بدرى ها كسى باقى نماند. واز قريش وانصار هفتصد نفر به قتل رسيدند. واز ساير مردم از موالى وعرب وتابعين ده هزار نفر به قتل رسيدند.(5)

سيوطى مى نويسد:

در سال 6٣ ه. ق اهل مدينه بر يزيد خروج كرده واو را از خلافت خلع نمودند. يزيد لشكر انبوهى را به سوى آنان فرستاد ودستور داد آنها را به قتل رسانده وپس از آن به طرف مكه حركت كرده وابن زبير را به قتل برسانند. لشكر آمدند. وواقعه حرّه در مدينه طيّبه اتفاق افتاد. و نمى دانى كه واقعه حرّه چه بود؟ حسن يك بار

ص:147

نقل كرد كه به خدا سوگند! هيچ كس در آن واقعه نجات نيافت. در آن واقعه جماعت بسيارى از صحابه واز ديگران به قتل رسيدند ومدينه غارت شد واز هزار دختر باكره ازاله بكارت شد پس إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ . رسول خدا (ص) فرمود:

«من أخاف أهل المدينة أخافه الله وعليه لعنة الله والملائكة والناس أجمعين» ؛ «هر كس اهل مدينه را بترساند خداوند او را خواهد ترسانيد ولعنت خدا وملائكه وهمه مردم بر او باد» . اين حديث را مسلم روايت كرده است. (1)

ابن قتيبه مى نويسد:

مسلم بن عقبه هنگامى كه از جنگ وغارت با اهل مدينه فارغ شد، در نامه اى به يزيد چنين نوشت: السلام عليك يا اميرالمؤمنين. . . من نماز ظهر را نخواندم جز در مسجد آنان بعد از كشتن فجيع وبه غارت بردن عظيم. . . فراركننده را دنبال كرده ومجروحان را خلاص كرديم. وسه بار خانه هايشان را غارت نموديم؛ همان گونه كه اميرالمؤمنين دستور داده بود. . .(2)

سبط بن جوزى از مداينى در كتاب «حرّه» از زهرى نقل كرده كه گفت:

در روز حرّه از بزرگان قريش وانصار ومهاجران وسرشناسان واز موالى هفتصد نفر به قتل رسيدند. وتعداد كسانى كه از بردگان ومردان وزنان به قتل رسيدند، ده هزار نفر بود. چنان خونريزى شد

ص:148

كه خون ها به قبر پيامبر (ص) رسيد وروضه ومسجد پيامبر (ص) پر از خون شد.

مجاهد مى گويد: «مردم به حجره رسول خدا (ص) ومنبر او پناه بردند؛ ولى شمشيرها بود كه بر آنان وارد مى شد» .

مداينى از ابن قره واو از هشام بن حسان نقل كرده كه گفت:

هزار زن بدون شوهر بعد از واقعه حرّه بچه دار شدند. وشخص ديگرى نقل كرده كه ده هزار زن بعد از واقعه حرّه بدون شوهر بچه دار شدند.(1)

ص:149

ج) ابوبكر بن عبيدالله بن عبدالله بن عمر بن خطّاب.(1)

د) معقل بن سنان (يكى از پرچمداران پيامبر (ص) در فتح مكه) .(2)

ه) فضل بن عباس بن ربيعة بن حارث بن عبدالمطلب.(3)

و) ابوسعيد خدرى (از اصحاب پيامبر (ص) كه در دوازده غزوه همراه پيامبر بود) .(4)

ز) عبدالله بن مطيع.(5)

ص:150

بود نه كعبه. ويزيد كعبه را خراب نكرد وقصد سوزاندن آن را نيز نداشت، نه او ونه نايبان او، واين مورد اتفاق مسلمانان است، واين فرزند زبير بود كه كعبه را خراب نمود. . .(1)

ص:151

سيوطى در كتاب «تاريخ الخلفاء» از ذهبى نقل مى كند:

چون يزيد با اهل مدينه آن عمل را انجام داد. . . لشكر حرّه به جهت جنگ با فرزند زبير به طرف مكه حركت كرد. . . چون به آنجا رسيدند، فرزند زبير را محاصره كرده، با او به قتال برآمده واو را با منجنيق سنگ باران نمودند. . . از شرارت وشعله آتش آنان پرده هاى كعبه وسقف آن و. . . سوخت. . .(1)

ص:152

. جاحظ مى گويد:

جناياتى كه يزيد مرتكب آن شد؛ از قبيل: كشتن حسين، به اسارت بردن اهل بيتش، چوب زدن به دندان ها وسر مبارك حضرت، ترساندن اهل مدينه، خراب كردن كعبه، همگى دلالت بر قساوت وغلظت ونفاق وخروج او از ايمان دارد. پس او فاسق وملعون است وهر كس كه از دشنام دادن ملعون جلوگيرى كند خودش ملعون است.(1)

5. دكتر طه حسين نويسنده مصرى مى گويد:

گروهى گمان مى كنند كه يزيد از كشته شدن حسين (ع) با اين وضع فجيع، تبرّى جسته وگناه اين عمل را به گردن عبيدالله انداخت، اگر چنين است چرا عبيدالله را ملامت نكرد؟ چرا او را عقاب نكرد؟ چرا او را از ولايت عزل نكرد؟(2)

ص:153

طايفه اى از يزيديه هستند كه در حقّ يزيد غلو مى كنند ومنسوب به شيخ عَدى بن مسافر اموى مى باشند. اينان فرقه اى از غلاتند كه اجماع مسلمانان بر كفر وخروج آنان از اسلام است؛ زيرا صفت الوهيت به شيطان ونبوت به يزيد داده اند.

ابن تيميه معاصر اين طايفه بوده است. او در نامه اى كه به اتباع اين فرقه داشته، مى گويد:

از احمد بن تيميه به هر كسى كه از مسلمانان منسوب به سنّت وجماعت ومنسوبين به جماعت شيخ عارف مقتدى ابوالبركات عدى بن مسافر اموى وهر كس كه پيرو اوست واين نامه به او مى رسد مى باشد، خداوند شما را به پيمودن راهش موفّق گرداند. . . درود ورحمت خدا وبركات او بر شما باد!(1)

ص:154

او همچنين مى گويد: «خوارج عاقل تر وراستگوتر وبيشتر دنبال كننده حقّند از رافضه. . . بسيارى از رهبران رافضه وعامه آنان زنديق وملحدند! !»(1)

پاسخ اين جملات را در پاسخ اشكال بعد خواهيم داد.

ص:155

تقدير، اين كار از آنان ضرر به ايمانشان وارد نمى كند ومانع از دخول در بهشت نمى شود.(1)

ص:156

ج) خليد عصرى مى گويد: از اميرالمؤمنين (ع) در روز نهروان شنيدم كه مى فرمود: «رسول خدا (ص) مرا امر كرد تا با ناكثين وقاسطين ومارقين بجنگم»(1)

د) ابوايّوب انصارى در عصر خلافت عمر بن خطّاب مى گفت: «رسول خدا (ص) امر به قتال با ناكثين وقاسطين ومارقين نموده است»(2)

ه) عبدالله بن مسعود مى گويد: «رسول خدا (ص) على (ع) را دستور داد تا با ناكثين وقاسطين ومارقين بجنگد»(3)

و) على بن ربيعه والبى مى گويد: «از على (ع) شنيدم كه مى فرمود: پيامبر (ص) با من عهد وپيمان بست تا بعد از او با ناكثين وقاسطين و مارقين بجنگم» (4)

ز) ابوسعيد مولى رباب مى گويد: از على (ع) شنيدم كه مى فرمود: «من به قتال با ناكثين وقاسطين ومارقين امر شده ام»(5)

ح) سعد بن عباده مى گويد: على (ع) به من فرمود: «به من دستور داده شده تا با ناكثين وقاسطين ومارقين بجنگم»(6)

ط) انس بن مالك از پدرش از امام على (ع) نقل كرده كه فرمود: «مأمور شده ام با سه دسته بجنگم: ناكثين وقاسطين ومارقين»(7)

ص:157

ى) عبدالله بن مسعود مى گويد: رسول خدا (ص) از حجره خود خارج شد وبه طرف منزل امّ سلمه رفت. على (ع) آمد. رسول خدا (ص) فرمود: «اى امّ سلمه! به خدا سوگند! اين شخص بعد از من با ناكثين وقاسطين ومارقين خواهد جنگيد»(1)

ك) ابورافع مى گويد: همانا رسول خدا (ص) به على (ع) فرمود: «زود است كه بين تو وبين عايشه امرى اتفاق افتد» . حضرت عرض كرد: «من، اى رسول خدا! ؟» پيامبر (ص) فرمود: «آرى» . باز حضرت عرض كرد: «من؟» پيامبر (ص) فرمود: «آرى» . حضرت عرض كرد: «اى رسول خدا! من شقى ترين آنهايم؟» پيامبر (ص) فرمود: «هرگز، ولى هنگامى كه چنين اتفاقى افتاد او (عايشه) را به مأمنش بازگردان»(2)

ابن ابى الحديد مى گويد: «از پيامبر (ص) ثابت شده كه خطاب به على (ع) فرمود: «تقاتل بعدى الناكثين والقاسطين والمارقين»(3)؛ «تو بعد از من با ناكثين وقاسطين ومارقين قتال خواهى كرد» .

مى دانيم كه مقصود از «ناكثين» عهدشكنان؛ يعنى اصحاب جمل و عايشه هستند. ومقصود از «قاسطين» ظالمان؛ يعنى همان اصحاب صفّين وپيروان معاويه مى باشند. ومقصود از «مارقين» خارج شوندگان از دين، همان خوارج واصحاب نهروان است.

ص:158

در نتيجه از اين احاديث استفاده مى شود حضرت على (ع) از طرف پيامبر (ص) مأمور به جنگيدن با اين سه دسته بوده است .

ص:159

«الاستيعاب» ودر «اسد الغابة» وطحاوى در «مشكل الآثار» وديگران درباره ابن ملجم نقل كرده اند.(1)

ص:160

حاكم نيشابورى(1)، خطيب بغدادى(2)، فخر رازى(3)، خازن(4)، وسيوطى.(5)بلكه طبق قول ابى الفداء اين تفسير مورد اجماع مفسّرين است.(6)

چنان كه مطابق برخى از روايات، پيامبر اكرم (ص) مروان وپدرش را به طور خصوص لعن كرده است.(7)

ص:161

ص:162

مردم درباره ابن تيميه اختلاف دارند: برخى او را به تجسيم نسبت مى دهند وگروهى نيز او را به كفر وعده اى به نفاق نسبت داده اند، به جهت نسبت ناروايى كه به على (ع) مى دهد.(1)

ص:163

به كلماتش استدلال مى كنند؛ در حالى كه او ناصبى ودشمن على است وبه فاطمه (عليها السلام) نسبت نفاق داده است(1)

ص:164

1. ابو رافع مى گويد: «رسول خدا (ص) على را به عنوان امير بر يمن فرستاد، با حضرت شخصى از قبيله اسلم به نام عمرو بن شاس اسلمى حركت كرد. او از يمن بازگشت؛ در حالى كه على (ع) را مذمّت نموده وشكايت مى كرد. رسول خدا (ص) كسى را به سوى او فرستاد وفرمود: «خفه شو اى عمرو! آيا از على ظلمى در حكم يا لغزشى در تقسيم مشاهده كردى؟» او گفت: «هرگز» . حضرت فرمود: «پس براى چه مطلبى را مى گويى كه به من رسيده است؟» او گفت: «جلوى بغضم را نمى توانم بگيرم» . حضرت چنان غضبناك شد كه نتوانست جلوى خود را بگيرد به حدّى كه غضب در چهره او نمايان شد، آن گاه فرمود:

«من أبغضه فقد أبغضني ومن أبغضني فقد أبغض الله، ومن أحبّه فقد أحبّني، ومن أحبّني فقد أحبّ الله تعالى.(1)

هر كس على را دشمن بدارد به طور حتم مرا دشمن داشته و هر كس مرا دشمن بدارد به طور حتم خدا را دشمن داشته است. وهر كس على را دوست بدارد به طور حتم مرا دوست داشته است وهر كس مرا دوست بدارد به طور حتم خدا را دوست داشته است.

2. رسول خدا (ص) فرمود:

يا علي! أنت سيّد في الدنيا، سيّد في الآخرة، حبيبك حبيبي وحبيبي حبيب الله وعدوّك عدوّي، وعدوّي عدوّ الله، والويل لمن أبغضك بعدي.(2)

ص:165

اى على تو آقاى در دنيا وآقاى در آخرتى، دوستدار تو دوستدار من است ودوستدار من دوستدار خداست ودشمن تو دشمن من است ودشمن من دشمن خداست وواى بر كسى كه بعد از من تو را دشمن بدارد.

3. ونيز فرمود:

يا علي! طوبى لمن أحبّك وصدق فيك وويل لمن أبغضك وكذب فيك.(1)

اى على! خوشا به حال كسى كه تو را دوست داشته ودر مورد تو راست بگويد وواى بر كسى كه تو را دشمن داشته ودر مورد تو دروغ بگويد.

4. همچنين به سند صحيح از رسول خدا (ص) نقل شده كه بعد از حديث غدير وابلاغ ولايت حضرت على (ع) فرمود:

اللّهمّ وال من والاه، وعاد من عاداه. . .(2)

بارخدايا! دوست بدار هر كس كه على را دوست بدارد ودشمن بدار هر كس كه على را دشمن دارد. . .

اين حداقلّ معنايى است كه مى توان براى اين حديث كرد.

5. ونيز فرمود:

« عادى الله من عادى عليّاً» (3)؛ «خدا دشمن بدارد كسى را كه على را دشمن بدارد» .

ص:166

5. ابن عساكر از محمّد بن منصور نقل كرده كه گفت: ما نزد احمد بن حنبل بوديم كه شخصى به او گفت: اى اباعبدالله! چه مى گويى درباره حديثى كه روايت مى شود كه على (ع) فرمود: «من تقسيم كننده آتشم؟» او گفت: «چه چيز باعث شده كه اين حديث را انكار مى كنيد؟ آيا براى ما روايت نشده كه پيامبر (ص) خطاب به على (ع) فرمود:

« لايحبّك إلاّ مؤمن ولايبغضك إلاّ منافق» ؛ «دوست ندارد تو را مگر مؤمن ودشمن ندارد تو را مگر منافق» .

ما گفتيم: «آرى» . احمد گفت: «پس مؤمن كجاست؟» گفتند: «در بهشت» . گفت: «ومنافق كجاست؟» گفتند: «در آتش» . احمد گفت: «پس على تقسيم كننده آتش است» .(1)

ص:167

دشمن ندارد تو را از عرب مگر زنازاده، واز انصار مگر يهودى واز ساير مردم مگر انسان با شقاوت.

ابن عساكر از ثابت واو از انس نقل كرده كه رسول خدا (ص) على را در روز خيبر معرفى كرد وفرمود:

. . . يا ايّها الناس! إمتحنوا أولادكم بحبّه، فإنّ عليّاً لايدعو إلي ضلالة، ولايبعد عن هدي، فمن أحبّه فهو منكم ومن أبغضه فليس منكم.

اى مردم! فرزندان خود را با حبّ على امتحان نماييد؛ زيرا على شما را دعوت به ضلالت نمى كند واز هدايت دور نمى نمايد. پس هر فرزندى كه او را دوست بدارد او از شما است وهر فرزندى كه او را دشمن بدارد از شما نيست.

انس بن مالك مى گويد: بعد از خيبر كسى بود كه فرزند خود را بر شانه اش سوار مى كرد، آن گاه در بين راه على مى ايستاد وچون نظرش به حضرت مى افتاد بچه را رو به او كرده و مى گفت: «اى فرزندم! آيا اين مردى كه مى آيد را دوست دارى؟» اگر بچه مى گفت: آرى، او را مى بوسيد واگر مى گفت: خير، او را بر زمين مى زد وبه او مى گفت: «برو به مادرت ملحق شو، وپدرت را به اهل مادرت ملحق مكن؛ زيرا من به فرزندى كه على بن ابى طالب را دوست ندارد احتياج ندارم»(1)

ص:168

والّذي فلق الحبّة وبرأ النسمة، إنّه لعهد النبي الأمي إلي: إنّه لايحبّني إلاّ مؤمن ولايبغضني إلاّ منافق.(1)

قسم به كسى كه دانه را شكافت ومردم را به خوبى خلق كرد، همانا عهدى است از جانب پيامبر امّى به من كه دوست ندارد مرا مگر مؤمن ودشمن ندارد مرا مگر منافق.

امّ سلمه مى گويد: رسول خدا (ص) هميشه مى فرمود:

« لايحبّ عليّاً منافق ولايبغضه مؤمن»(2) ؛ «هيچ گاه منافق على را دوست ندارد ومؤمن نيز او را دشمن ندارد» .

ابوذر غفارى مى گويد:

ماكنّا نعرف المنافقين على عهد رسول الله (ص) إلاّ بثلاث: بتكذيبهم الله ورسوله، والتخلّف عن الصلاة، وبغضهم علي بن أبي طالب.(3)

ما منافقين را در عهد رسول خدا (ص) تنها با سه خصلت مى شناختيم: به تكذيب خدا ورسول وتخلّف از نماز وبغض على بن ابى طالب.

ابوسعيد خدرى مى گويد:

« كنّا نعرف المنافقين - نحن معشر الأنصار- ببغضهم عليّاً»(4)؛ «ما جماعت انصار، منافقين را با دشمنى على مى شناختيم» .

ص:169

ص:170

ص:171

ص:172

. سنن دارمى، دار الكتاب العربى.

12. سير اعلام النبلاء، ذهبى، بيروت، موسسة الرسالة.

13. شعب الايمان، بيهقى، بيروت، دار الكتب العلمية.

14. شيعه شناسى و پاسخ به شبهات، على اصغر رضوانى، قم مشعر.

15. صحيح ابن حبان، موسسة الرسالة.

16. صحيح بخارى، محمد بن اسماعيل بخارى، اليمامة، دارابن كثير.

17. صحيح صفة صلاة النبى، حسن بن على سقاف شافعى.

18. صحيح مسلم، مسلم بن حجاج قشيرى، بيروت، دار احياء التراث العربى.

19. كتاب الوافى بالوفيات، صلاح الدين خليل بن ايبك صفدى، بيروت، دار احياء التراث العربى، 1420.

20. مجمع الزوائد، هيثمى، دار الريان للتراث.

21. مسند احمد بن حنبل، مصر، موسسة قرطبة.

22. مسند طيالسى، بيروت، دار المعرفة.

23. منهاج السنة النبوية، ابن تيمية، دار قرطبه.

24. نحو انقاذ التاريخ الاسلامى، حسن بن فرحان مالكى، موسسة اليمامة الصحفية، رياض.